20 lutego – Światowy Dzień Sprawiedliwości Społecznej – istota, wyzwania i rola radców prawnych w jej realizacji

Znaczenie sprawiedliwości społecznej jako fundamentu państwa prawa

Sprawiedliwość społeczna jest jedną z zasad ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej, a jej znaczenie wykracza poza deklaratywną wartość aksjologiczną – stanowi realne zobowiązanie dla organów państwa do działania na rzecz wyrównywania szans, ochrony praw jednostek oraz eliminowania niesprawiedliwych różnic społecznych. Idea ta znajduje swoje źródło w dorobku filozofii prawa i etyki, począwszy od Arystotelesa, przez myśl św. Tomasza z Akwinu, aż po współczesne teorie sprawiedliwości Johna Rawlsa.

W kontekście normatywnym sprawiedliwość społeczna jest kategorią, która odgrywa kluczową rolę w interpretacji i stosowaniu prawa. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasada sprawiedliwości społecznej stanowi dyrektywę interpretacyjną dla prawodawcy oraz organów stosujących prawo, a jej realizacja wymaga kształtowania porządku prawnego w sposób zapewniający ochronę godności człowieka, równy dostęp do praw oraz eliminację nierówności wynikających z czynników strukturalnych​.

Sprawiedliwość społeczna w polskim i międzynarodowym porządku prawnym

Sprawiedliwość społeczna jako kategoria normatywna znajduje swoje umocowanie zarówno w prawie krajowym, jak i międzynarodowym:

• Konstytucja RP w art. 2 wprost wskazuje na obowiązek urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej jako fundamentu demokratycznego państwa prawnego. Ponadto, zasada ta znajduje odzwierciedlenie w regulacjach dotyczących ochrony praw socjalnych (rozdział II Konstytucji) oraz równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji).
• Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej przewiduje szczególne gwarancje w zakresie ochrony praw społecznych, równości i dostępu do podstawowych usług publicznych.
• Europejska Karta Społeczna określa minimalne standardy ochrony praw socjalnych, obejmujące prawo do godziwego wynagrodzenia, ochrony zdrowia, edukacji oraz zabezpieczenia społecznego.
• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz), choć koncentruje się przede wszystkim na prawach osobistych i politycznych, to orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka coraz częściej odnosi się do sprawiedliwości społecznej jako wartości uzasadniającej interwencję państwa w sferze ekonomicznej i socjalnej​.

Sprawiedliwość społeczna w praktyce – rola radców prawnych

Radcowie prawni jako zawód zaufania publicznego mają do odegrania kluczową rolę w procesie urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej. Ich działalność obejmuje szeroki zakres działań prawnych, edukacyjnych i doradczych, które wspierają realizację tej zasady w praktyce.

Dostęp do pomocy prawnej i przeciwdziałanie wykluczeniu prawnemu

Sprawiedliwość społeczna nie może być realizowana bez równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Radcowie prawni wspierają osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji prawnej, zarówno poprzez świadczenie pomocy prawnej pro bono, jak i angażowanie się w inicjatywy społeczne. Dostęp do pomocy prawnej stanowi niezbędny element państwa prawa, a jego ograniczenie skutkuje wykluczeniem prawnym, które jest jednym z mechanizmów utrwalania nierówności społecznych​.

Ochrona praw pracowniczych i zabezpieczenie społeczne

Sprawiedliwość społeczna obejmuje również ochronę praw pracowniczych, które mają fundamentalne znaczenie dla zapewnienia godnych warunków życia. Radcowie prawni wspierają pracowników w egzekwowaniu ich praw, reprezentują ich przed sądami pracy oraz działają na rzecz równego traktowania w zatrudnieniu.

Zabezpieczenie społeczne, w tym ochrona przed bezrobociem, prawo do godziwego wynagrodzenia oraz dostęp do świadczeń socjalnych, to kluczowe obszary, w których prawo i praktyka prawnicza odgrywają rolę stabilizującą, zmniejszającą ryzyko marginalizacji społecznej​.

Przeciwdziałanie dyskryminacji i ochrona grup narażonych na wykluczenie

Jednym z istotnych aspektów sprawiedliwości społecznej jest ochrona przed dyskryminacją. Radcowie prawni, poprzez swoje działania, przeciwdziałają praktykom dyskryminacyjnym, wspierając grupy narażone na wykluczenie, takie jak osoby z niepełnosprawnościami, seniorzy, mniejszości etniczne i religijne.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów administracyjnych podkreśla się, że przeciwdziałanie dyskryminacji nie polega jedynie na formalnym zapewnieniu równości wobec prawa, ale wymaga stosowania mechanizmów kompensacyjnych, które niwelują faktyczne nierówności​.

Sprawiedliwość społeczna jako wspólne zobowiązanie

Realizacja zasady sprawiedliwości społecznej nie jest zadaniem jedynie organów państwa – wymaga współpracy wszystkich uczestników życia społecznego, w tym środowisk prawniczych. Radcowie prawni, działając zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, mają szczególną misję dbałości, by prawo służyło wszystkim, niezależnie od statusu społecznego czy sytuacji życiowej.

Sprawiedliwość społeczna nie jest jedynie postulatem filozoficznym – to konkretne zobowiązanie, które przekłada się na sposób stanowienia i stosowania prawa. Każdego dnia powinna być urzeczywistniana w praktyce, aby prawo mogło pełnić podstawową funkcję – chronić godność i równość wszystkich członków społeczeństwa.

Sprawiedliwość społeczna to nie tylko idea – to obowiązek.