Informacja o zawodzie radcy prawnego

Radca prawny – prawnik świadczący pomoc prawną na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.

Zawód radcy prawnego i jego wykonywanie

Zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego, funkcjonującym na podstawie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy, włączając w to występowanie przed Sądem Najwyższym, Trybunałem Konstytucyjnym, Naczelnym Sądem Administracyjnym, Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Brak jest jakichkolwiek ograniczeń co do podmiotów, na których rzecz radca prawny może świadczyć pomoc prawną.

Radcowie prawni mogą wykonywać zawód w kancelarii radcy prawnego, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej oraz w formie umowy o pracę.

W przypadku wykonywania zawodu w spółce cywilnej lub jawnej wspólnikami mogą być wyłącznie radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku wykonywania zawodu w spółce partnerskiej partnerami w niej mogą być wyłącznie radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku wykonywania zawodu w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej komplementariuszami mogą być wyłącznie radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyłącznym przedmiotem działalności spółek, o których mowa powyżej, może być świadczenie pomocy prawnej.

Zawód radcy prawnego rodzajowo najbardziej zbliżony jest do zawodu adwokata. W zakresie uprawnień jedyna różnica polega na tym, że radcowie prawni – w odróżnieniu od adwokatów – mogą wykonywać swój zawód także w stosunku pracy (nie mogą jednak występować wtedy w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, chyba że chodzi o stosunek pracy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych).

Etyka zawodowa i odpowiedzialność dyscyplinarna

Radcowie prawni są zobowiązani do przestrzegania zasad etyki zawodowej, w tym uchwalonego przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, regulujących podstawowe wartości zawodu, między innymi: niezależność, tajemnicę zawodową, unikanie konfliktu interesów, kwestię ochrony godności zawodu w życiu zawodowym, publicznym i prywatnym oraz lojalności wobec klientów. Zasady etyki radcy prawnego regulują też kwestie informowania o wykonywaniu zawodu, stosunku do sądów, urzędów państwowych, samorządu jego członków. Za złamanie zasad etycznych radcom prawnym i aplikantom radcowskim grozi odpowiedzialność dyscyplinarna przed specjalnie powołanymi w tym celu organami samorządowymi. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy odpowiadają dyscyplinarnie za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie obowiązków zawodowych. Organami dyscyplinarnymi na poziomie okręgowych izb radców prawnych są rzecznicy dyscyplinarni (prowadzą oni sprawę przed skierowaniem jej do sądu dyscyplinarnego) oraz okręgowe sądy dyscyplinarne, które rozpoznają sprawy w przypadku skierowania przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o ukaranie. Na poziomie krajowym działają odpowiednio Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Od orzeczeń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego wydanych w drugiej instancji przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego.

Droga do zawodu

Radcą prawnym może zostać każdy, kto ukończył magisterskie studia prawnicze w Polsce lub równoważne studia zagraniczne, korzysta z pełni praw publicznych, ma pełną zdolność do czynności prawnych, jest nieskazitelnego charakteru, daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu oraz odbył aplikację radcowską w Polsce i złożył egzamin radcowski. Aplikacja radcowska trwa trzy lata i jest prowadzona przez okręgowe izby radców prawnych. Nabór na aplikację jest prowadzony w formie pisemnego egzaminu państwowego w formie testu jednokrotnego wyboru. Egzamin radcowski po zakończeniu aplikacji jest również pisemnym egzaminem państwowym. Egzamin ten składa się z pięciu części i polega na rozwiązaniu zadania z zakresu prawa karnego, cywilnego lub rodzinnego, gospodarczego, administracyjnego i zasad wykonywania zawodu lub zasad etyki. Osoba, która zdała egzamin radcowski, może wykonywać zawód radcy prawnego po złożeniu ślubowania.

Możliwe są również pozaaplikacyjne ścieżki dojścia do zawodu radcy prawnego, tj. poprzez zdanie egzaminu radcowskiego bez uprzedniego odbycia aplikacji radcowskiej albo nawet bez konieczności zdawania egzaminu radcowskiego. Ze ścieżek tych mogą skorzystać pod wskazanymi w ustawie warunkami osoby, które wykonywały inny zawód prawniczy, posiadają praktykę w wykonywaniu czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej, zdały egzamin uprawniający do wykonywania innego zawodu prawniczego lub posiadają określony stopień czy tytuł naukowy.

Samorząd zawodowy

Każdy radca prawny i aplikant jest członkiem samorządu zawodowego i jest to przynależność obowiązkowa. Samorząd ma za zadanie zapewniać warunki do wykonywania zadań radców prawnych określonych w ustawie, reprezentować radców prawnych i aplikantów oraz chronić ich interesy zawodowe. Rolą samorządu jest również współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa, przygotowywanie aplikantów do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz realizowanie zadań z zakresu doskonalenia zawodowego radców prawnych i nadzorowanie należytego wykonywania zawodu przez radców prawnych.

Jednostkami organizacyjnymi samorządu radców prawnych mającymi osobowość prawną są: Krajowa Izba Radców Prawnych i okręgowe izby radców prawnych, których jest obecnie 19 (aktualnie ich siedzibami są: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kielce, Koszalin, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Wałbrzych, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra).

Organy samorządu były dotychczas wybierane na kadencję trzyletnią, jednak poczynając od 2016 roku jest to okres czterech lat. Organami samorządu są na poziomie okręgowych izb radców prawnych: zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, rada okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna, okręgowy sąd dyscyplinarny oraz rzecznik dyscyplinarny, na poziomie krajowym zaś: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny oraz Główny Rzecznik Dyscyplinarny. Pracami rady okręgowej izby radców prawnych kieruje dziekan, a pracami Krajowej Rady Radców Prawnych – prezes. Obecnie Prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych jest radca prawny Włodzimierz Chróścik.