Krajowa Izba Radców Prawnych na rzecz reformy systemu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej (NPP)

Radcowie prawni, jako kluczowi uczestnicy systemu NPP, odgrywają fundamentalną rolę w zapewnieniu obywatelom dostępu do profesjonalnej pomocy prawnej. W imieniu całego środowiska radcowskiego, KIRP podkreśla, że warunki, w jakich radcowie prawni świadczą te usługi, mają bezpośredni wpływ na jakość i efektywność całego systemu. Dlatego też, działając w interesie radców prawnych, KIRP przedstawia Ministerstwu Sprawiedliwości szczegółowe postulaty, które mogą zostać uwzględnione w planowanej reformie systemu NPP.

Jednym z najważniejszych postulatów jest konieczność ustawowego określenia zakresu przedmiotowego świadczenia NPP w kontekście nakładu pracy oraz związanej z tym kwestii wynagrodzenia radcy prawnego. Konieczne jest jednoznaczne sprecyzowanie, czy świadczenie NPP obejmuje ogólną poradę prawną, informacje prawną, czy też zindywidualizowaną, dostosowaną do zakresu problemu prawnego specjalistyczną poradę prawną. Tylko w ten sposób można zagwarantować, że świadczona pomoc będzie odpowiadała rzeczywistym potrzebom obywateli, a jednocześnie będzie sprawiedliwie wynagradzana.

Kolejnym kluczowym postulatem jest zmiana treści oświadczenia składanego przez obywatela przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej. KIRP proponuje, aby oświadczenie zawierało zapis o jego składaniu pod rygorem skutków prawnych, co zapewni większą odpowiedzialność za przekazywane informacje. Ponadto, należy wskazać ustalony przez ustawodawcę próg dochodowy, który uprawnia do korzystania z pomocy, oraz poszerzyć treść oświadczenia o informacje dotyczące korzystania z pomocy społecznej, powiatowego centrum pomocy rodzinie, ośrodka interwencji kryzysowej, czy też np. zwolnienia od kosztów sądowych lub pomocy wyznaczonego pełnomocnika z urzędu.

KIRP zwraca również uwagę na konieczność weryfikacji sytuacji majątkowej i finansowej osoby uprawnionej już na etapie rejestracji na wizytę. Taka weryfikacja powinna uwzględniać nie tylko aspekty majątkowe, ale także inne uwarunkowania, które mogą mieć wpływ na sytuację osoby zgłaszającej się po pomoc. Przeprowadzenie tej weryfikacji mogłoby jednocześnie pozwolić na wstępną analizę zgłoszonego problemu prawnego, co umożliwiłoby skierowanie osoby uprawnionej na specjalistyczny dyżur, zgodnie z profilem jej sprawy. KIRP proponuje, aby te czynności były realizowane przez powiaty, które wykonują to zadanie publiczne, i aby odbywały się one w formie jednolitego w skali kraju wywiadu lub ankiety przeprowadzanej przez pracownika powiatu.

KIRP postuluje również wprowadzenie ograniczeń ilościowych dotyczących liczby wizyt w punkcie NPP – na przykład poprzez określenie, że osoba uprawniona może korzystać z porad w ramach NPP maksymalnie cztery razy w miesiącu. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, po konsultacji z prawnikiem świadczącym NPP, możliwe byłoby zwiększenie tej liczby wizyt.

Dodatkowo, KIRP proponuje wprowadzenie możliwości odmowy udzielenia porady w sprawach oczywiście bezzasadnych lub w których nie występuje rzeczywisty problem prawny. Takie rozwiązanie pozwoliłoby na lepsze wykorzystanie zasobów systemu NPP i zapewnienie pomocy tym, którzy rzeczywiście jej potrzebują.

Ważnym postulatem jest także wprowadzenie obowiązkowej specjalizacji w ramach świadczenia NPP. Obecnie powiaty rzadko lub w ogóle nie określają specjalizacji dyżurów NPP, co wpływa na jakość świadczonych porad. KIRP postuluje, aby wprowadzić dodatkowe formy świadczenia NPP, nie tylko w ramach dyżuru w punkcie NPP, ale także w innych formach dostosowanych do potrzeb beneficjentów.

KIRP złożyła także wniosek o zdecydowane ograniczenie zakresu dokumentowanych informacji w ramach świadczonej przez radców prawnych NPP oraz o ograniczenie treści karty pomocy. Realizacja tego postulatu pozwoli na lepsze zachowanie tajemnicy zawodowej, która jest fundamentalnym elementem pracy radców prawnych. KIRP zwraca uwagę, że obecny zakres informacji gromadzonych w centralnym systemie teleinformatycznym oraz w kartach pomocy nie zapewnia odpowiedniej ochrony tajemnicy zawodowej. W naszej ocenie, zakres gromadzonych danych, wbrew dotychczasowym zapewnieniom Ministerstwa Sprawiedliwości, nie jest niezbędny do realizacji celów ustawy.

Jednym z kluczowych postulatów KIRP jest również zwiększenie finansowania systemu NPP, w tym również powiatów, które są odpowiedzialne za realizację zadania zleconego przez administrację rządową. Konieczne jest urealnienie wynagrodzenia za świadczenie NPP, tak aby obejmowało ono rzeczywisty koszt usługi oraz nakład pracy radcy prawnego. KIRP postuluje wprowadzenie corocznej ustawowej waloryzacji wynagrodzeń oraz stworzenie przejrzystego systemu wynagradzania radców prawnych i adwokatów za świadczoną pomoc prawną odpowiedniej jakości.

KIRP zwraca uwagę na potrzebę, aby powiaty realizowały postanowienia ustawy oraz rozporządzenia Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie lokalizacji punktów, w których świadczona jest NPP. Chodzi o to, aby radcowie prawni byli równomiernie obciążani liczbą udzielanych porad. Powiaty powinny również zapewniać odpowiednie warunki lokalowe i techniczne, które umożliwią realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, a także zapewnić odpowiednie wyposażenie lokali.

KIRP zaleca powiatom, aby w miejscach o niewielkim zainteresowaniu świadczeniem NPP, zorganizowały punkty w kilku lokalizacjach, co umożliwiłoby lepsze wykorzystanie zasobów i dotarcie do większej liczby osób potrzebujących.

KIRP podkreśla również konieczność stosowania przez powiaty przejrzystych procedur zawierania umów z radcami prawnymi oraz adwokatami, wskazanymi przez Okręgowe Izby Radców Prawnych (OIRP) lub Okręgowe Rady Adwokackie (ORA). Ważnym postulatem jest także wprowadzenie możliwości wyznaczenia przez dziekana OIRP radcy prawnego do świadczenia NPP na obszarze powiatu nieobjętego zasięgiem terytorialnym tej OIRP w sytuacjach wyjątkowych.

KIRP proponuje także rozważenie możliwości powierzenia samorządom prawniczym zadania wyznaczenia radcy prawnego lub adwokata do świadczenia NPP we wskazanym przez powiat punkcie. Zawarcie umowy przez samorząd z radcą prawnym lub adwokatem o świadczenie NPP pozwoliłoby na lepsze czuwanie nad jakością świadczonej pomocy.

Jednym z kluczowych postulatów jest wprowadzenie standardu w zakresie treści umów zawieranych przez powiaty z radcami prawnymi i adwokatami. Umowy te powinny być ujednolicone w skali kraju, zwłaszcza w kwestii nieobecności na dyżurze (np. z powodu losowych zdarzeń, kolizji terminów – rozprawy sądowej, nagłego wypadku), wskazania zastępcy, a także określenia wielkości i terminu płatności wynagrodzenia.

KIRP apeluje, aby prawa i obowiązki radców prawnych świadczących NPP były respektowane przez powiaty na równi z prawami i obowiązkami NGO świadczących NPP czy NPO. Zasady realizacji świadczenia NPP powinny być równe w stosunku do wszystkich podmiotów.

KIRP wnosi również o rezygnację z zadań z zakresu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i edukacji prawnej, które powinny być realizowane jedynie w obszarze działania ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Krajowa Izba Radców Prawnych od samego początku aktywnie uczestniczy w procesie tworzenia reformy NPP i podtrzymuje wszystkie zgłoszone uprzednio uwagi, problemy oraz możliwe do wprowadzenia zmiany. KIRP wyraża gotowość do dalszej, konstruktywnej współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości. Wierzymy, że wspólnymi siłami możemy stworzyć system NPP, który będzie nie tylko efektywny i dostępny dla obywateli, ale także sprawiedliwy i satysfakcjonujący dla radców prawnych, którzy są jego trzonem.

Naszym priorytetem jest zapewnienie, aby radcowie prawni, których reprezentujemy, mogli wykonywać swoją pracę w warunkach umożliwiających świadczenie najwyższej jakości usług prawnych. Liczymy na pozytywny odbiór naszych postulatów i na to, że wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości uda się wprowadzić zmiany, które przyniosą korzyści zarówno dla radców prawnych, jak i dla całego społeczeństwa.