Międzynarodowy Dzień Bohaterów Walki z Totalitaryzmem: Nie-obojętność 2.0
Auschwitz nie spadł nagle z nieba – dreptał, tuptał drobnymi krokami – głosił Marian Turski, były więzień obozu, publicysta, historyk, w 75. rocznicę wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego K.L. Auschwitz-Birkenau. Dziś, 25 maja, w Międzynarodowym Dniu Bohaterów Walki z Totalitaryzmem, przypadającym w rocznicę zamordowania Rotmistrza Witolda Pileckiego przez polskich komunistów te słowa nabierają szczególnej mocy. Pytanie, czy dziś potrafimy rozpoznać te „kroki”, nie jest pytaniem retorycznym. To sprawdzian dla sumienia poczciwego człowieka.
Dreptanie totalitaryzmu nie jest marszem w butach z kolczastą podeszwą. To ciche, powolne, drobne kroki. Jeżeli na nie pozwalamy, depcą one naszą kulturę, szacunek do drugiego człowieka, a następnie ludzką godność i człowieczeństwo. Musimy nauczyć się je rozpoznać, aby ocalić świat, jaki znamy przed próbą kolejnej jego zagłady. Wykonując zawód Radcy Prawnego, jesteśmy szczególnie wrażliwi na to ostrzeżenie, ponieważ istotą naszej pracy jest nieugięte roztaczanie prawnej i moralnej ochrony nad społeczeństwem.
DZIAŁALNOŚĆ RADCÓW PRAWNYCH W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ KLĘSKI XX WIEKU
Historia wskazuje, że totalitarne systemy nie rozwijają się wyłącznie za sprawą siły czy przemocy. Jak dowodziła Hannah Arendt, systemy totalitarne mają szczególną skłonność do przekształcania zbrodni w biurokratyczne procedury, w których prawo staje się narzędziem bezprawia. Obowiązek każdego radcy prawnego – przedstawiciela profesji, która stoi na straży demokratycznego ładu – polega dziś na umiejętności rozpoznawania tych „małych kroków” w codziennych czynnościach zawodowych. Lekcją procesów norymberskich, a także procesów późniejszych, jest nakaz nieukrywania się za prawniczymi pojęciami, gdy naruszane są fundamentalne prawa człowieka i obywatela.
Nieprzypadkowo właśnie dziś kancelarie radcowskie na świecie coraz mocniej wdrażają standardy ESG (Environmental, Social, Governance), które są już nie tylko wymogiem korporacyjnym, ale przede wszystkim narzędziem przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom totalitarnym. Najnowszy raport Komisji Europejskiej o stanie praworządności (2024) wskazuje, że osłabianie niezależności sądownictwa i przejrzystości mechanizmów państwowych bezpośrednio wpływa na jakość życia obywateli i na ekonomiczną stabilność regionu. Dla radców prawnych, szczególnie tych pracujących w obrocie transgranicznym, wnioski tego raportu są jednoznaczne: demokracja i praworządność to nie idealistyczne cele, lecz kluczowe elementy bezpieczeństwa inwestycyjnego.
TRZY FILARY PRAKTYKI RADCY PRAWNEGO PRZECIW TOTALITARYZMOWI
Pierwszym filarem jest profilaktyka. Radca prawny XXI wieku powinien już na etapie due diligence przeprowadzać szczegółowe audyty dotyczące przestrzegania praw człowieka i standardów demokratycznych. Chodzi o wyprzedzanie zagrożeń, zanim staną się one publicznie widoczne.
Drugi filar, to odporność etyczna. Radca nie może się dziś ograniczać jedynie do biernego doradztwa. Według wspomnianej rekomendacji IBA z 2024 roku, powinien być aktywnym, świadomym uczestnikiem procesu decyzyjnego, dokumentującym swoje stanowisko, zwłaszcza wtedy, gdy klient czy przełożony sugeruje działania na granicy prawa lub etyki. Brak reakcji nie jest neutralny – staje się współodpowiedzialnością.
Trzecim filarem współczesnej praktyki jest aktywna narracja publiczna. Raporty KE, ONZ czy OECD to nie tylko literatura ekspercka, lecz także materiały, które radcowie powinni komentować i rekomendować publicznie. W ten sposób nie tylko edukują klientów, lecz także wzmacniają świadomość społeczną na temat roli prawa i zagrożeń wynikających z jego instrumentalizacji. Radca, który tłumaczy znaczenie ochrony praw człowieka w biznesie, wpływa zarówno na społeczeństwo, jak i na rynek, a także promuje kancelarię jako odpowiedzialnego i etycznego partnera.
DAJ SIĘ PONIEŚĆ GODNOŚCI NASZEGO ZAWODU
„Nie bądź obojętny” – wezwanie Mariana Turskiego jest dziś inspiracją dla radców prawnych w całej Europie. Ten etos przenika konferencje, publikacje i szkolenia, budując świadomość, że współczesne systemy prawne wymagają nie tylko wiedzy, ale przede wszystkim odwagi i zaangażowania społecznego.
Międzynarodowy Dzień Bohaterów Walki z Totalitaryzmem jest przypomnieniem, że demokracja wymaga ciągłej czujności, a prawo – świadomej ochrony. Radca prawny jest nie tylko strażnikiem przepisów prawnych, lecz również architektem społecznego bezpieczeństwa. Nasza odpowiedzialność wykracza poza kancelarię – jest odpowiedzialnością wobec pamięci, historii i społeczeństwa.
Dziś, gdy historia może się powtórzyć, rola radcy prawnego nabiera wyjątkowego znaczenia. Nie-obojętność 2.0 jest postawą współczesnego człowieka, który jest szczególnie wyczulony na wszelkie przejawy odczłowieczania i skłonny jest temu stanowczo się sprzeciwić. To nie tylko nasza deklaracja, lecz odpowiedzialne wyzwanie dla nas wszystkich.