Przemoc wobec kobiet – rola radców prawnych ważniejsza niż kiedykolwiek
Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy wobec Kobiet został ustanowiony w 1999 r. rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Akt ten potwierdził wcześniejszą Deklarację ONZ z 1993 r. w sprawie Eliminacji Przemocy wobec Kobiet, definiując przemoc wobec kobiet jako naruszenie praw człowieka. Zjawisko jest poważne, raporty ONZ i UNICEF od lat wskazują, że przemoc wobec kobiet pozostaje jednym z najczęstszych, a jednocześnie najbardziej ukrywanych naruszeń praw człowieka.
Według Światowej Organizacji Zdrowia około 30% kobiet na świecie doświadcza przemocy fizycznej lub seksualnej ze strony partnera. Dane te nie zmieniają się od dekad, a w wielu regionach rosną, zwłaszcza w zakresie przemocy psychicznej i ekonomicznej. UN Women wskazuje natomiast, że przemoc wobec kobiet to „najbardziej powszechne naruszenie praw człowieka” na świecie.
Skala zjawiska w Europie
Badanie Agencji Praw Podstawowych UE (FRA) obejmujące 42 tys. kobiet wykazało, że jedna na trzy Europejki doświadczyła przemocy fizycznej lub seksualnej. W wielu państwach europejskich przemoc ta jest niedoszacowana – nawet o kilkadziesiąt procent – z powodu niskiego poziomu zgłoszeń. Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE) wskazuje, że w niektórych krajach UE przemoc zgłasza mniej niż 14% kobiet, które jej doświadczyły.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawach Opuz v. Turkey (2009) oraz Talpis v. Italy (2017) stwierdził, że państwa ponoszą odpowiedzialność za brak odpowiedniej ochrony ofiar i niewystarczającą reakcję organów ścigania. Wyroki te potwierdziły, że przemoc wobec kobiet mieści się w zakresie art. 2, 3 i 8 EKPC – obowiązkiem państwa jest więc nie tylko penalizacja, lecz także skuteczna profilaktyka.
Najważniejszym standardem europejskim pozostaje Konwencja Stambulska. Organ monitorujący – GREVIO – w raporcie dotyczącym Polski wskazał na postęp w zakresie ochrony procesowej, ale zauważył również braki w liczbie dostępnych usług wsparcia i potrzebę szerszego szkolenia profesjonalistów.
Aksjologia ochrony praw kobiet
Przemoc wobec kobiet nie jest jedynie problemem prawnym, lecz także aksjologicznym. Już w Deklaracji Pekińskiej z 1995 r. podkreślono, że eliminacja przemocy jest warunkiem równego uczestnictwa kobiet w życiu społecznym. Współczesne demokratyczne społeczeństwa opierają się na zasadach dobrego współżycia społecznego, a więc poszanowaniu godności, odpowiedzialności i powściągliwości wobec drugiego człowieka. Oczekuje się, że jednostka zachowuje się w sposób przewidywalny, szanuje granice i nie nadużywa przewagi siły czy zależności. Prawo odzwierciedla te wartości w sposób sformalizowany – ale ich trwałość zależy od kultury społecznej, na której prawnicy mają realny wpływ.
Największym wyzwaniem na najbliższe lata jest przełamanie luki między regulacjami prawnymi a praktyką. Jak wskazuje UN Women, państwa, które odnoszą sukces w przeciwdziałaniu przemocy, łączą trzy elementy: rzetelne prawo, wysokie standardy reakcji instytucji oraz rozwój społecznej świadomości.
Rola radców prawnych – odpowiedzialność zawodowa i społeczna
My, radcowie prawni, jako przedstawiciele zawodu zaufania publicznego mamy obowiązek reagować na naruszenia praw kobiet nie tylko w ramach prowadzonych spraw, lecz także w działalności edukacyjnej, profilaktycznej i opiniotwórczej. Zasady etyki radcy prawnego wyznaczają wysokie standardy zawodowe, które przekładają się na kulturę prawną całego społeczeństwa.
Radcowie prawni reprezentują ofiary przemocy, prowadzą działania pro bono, uczestniczą w konsultacjach ustawodawczych i wspierają organizacje społeczne. W praktyce to właśnie często my, jako pierwsi widzimy, jak system reaguje na krzywdę – jak działa procedura „Niebieskiej Karty”, jak policja stosuje natychmiastowy nakaz opuszczenia mieszkania, jak sądy zabezpieczają sprawy rodzinne.
Nasza praca wpływa codziennie na realną poprawę sytuacji kobiet, które bez profesjonalnej pomocy nie byłyby w stanie wyegzekwować przysługujących im praw. Właśnie w tej codzienności zawodu najpełniej realizuje się społeczna rola radców prawnych.