Konferencja Jubileuszowa „25 lat Konstytucji RP: w trosce o demokratyczne państwo prawa i jego miejsce w Europie”

Krajowa Izba Radców Prawnych we współpracy z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego zorganizowała 2 kwietnia, w rocznicę uchwalenia obowiązującej Konstytucji RP,  Konferencję Jubileuszową „25 lat Konstytucji RP: w trosce o demokratyczne państwo prawa i jego miejsce w Europie”. Konferencja odbyła się w Auditorium Maximum UJ w Krakowie i była również transmitowana na kanale You Tube KIRP. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęło Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, a patronami medialnymi były Wolters Kluwer Polska i serwis Prawo.pl.

Konferencję rozpoczęto uroczystym odśpiewaniem hymnu RP. Gości zgromadzonych w Auditorium Maximum oraz słuchaczy, którzy śledzili wydarzenie na kanale You Tube, powitał najpierw Włodzimierz Chróścik, Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych.

– Obchodzimy dziś 25. rocznicę uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polski, która mimo wielu burz i płomiennych debat od wielu lat nadal stanowi dla nas fundament państwa prawa. Mam głębokie przeświadczenie, że dzisiejsza konferencja to wydarzenie ważne, w pewnym sensie symboliczne. Tym bardziej cieszę się, że doszło do skutku. Mam nadzieje, że dzisiejsza konferencja będzie dla państwa nie tylko zawodową powinnością, ale też przyjemnością – rozpoczął Włodzimierz Chróścik.

 

– W tym roku obchodzimy również 40-lcie uchwalenia ustawy o radcach prawnych, a tym samym istnienia samorządu radcowskiego. Chcemy, aby ta rocznica była dla nas okazją nie tylko do cyklicznych inicjatyw czy spotkań, ale także, by stała się pretekstem do podjęcia głębokich refleksji na temat kondycji naszego zawodu i jego znaczenia w polskim wymiarze sprawiedliwości. Nie zdradzę tutaj żadnej tajemnicy, jeśli powiem, że ta kondycja jest naprawdę bardzo dobra, a znaczenie w systemie bardzo duże. Krajowa Rada Radców Prawnych i ja osobiście stoimy po stronie demokracji i praworządności. Będziemy je celebrować i ich bronić, bo taki jest etos naszego zawodu i tak nakazuje nam poczucie ludzkiej powinności. Pragnę wyrazić głęboką solidarność z bohatersko broniącą się Ukrainą i pełne wsparcie dla osób uciekających ze swoich domów przed wojną. Rosyjska inwazja stanowi dla nas memento, jak mógłby wyglądać świat, gdybyśmy wyrzekli się praworządności – ocenił Prezes KRRP.

Następnie głos zabrał r.pr. prof. dr hab. Jerzy Pisuliński, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Profesor wyraził ogromne zadowolenie z faktu, iż w konferencji bierze udział Rzecznik Praw Obywatelskich jako ostatni organ państwa broniący praw i wolności przed kolejnymi autorytarnymi działaniami władzy wykonawczej i ustawodawczej. Jego zdaniem przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucja Rzeczypospolitej Polski była wyrazem kompromisu i porozumienia wielu sił politycznych w celu potwierdzenia woli narodu  do wprowadzenia  Polski do kręgu zachodnich demokracji.

– Konstytucja oparta została na zasadach trójpodziału i równoważeniu się władz, ochronie godności człowieka i wolności obywatelskich. Dzięki niej mogą funkcjonować wszystkie organy państwa. Jest gwarantem wolności i swobód obywatelskich i spoiwem łączącym rządzących i rządzonych. Chciałbym, abyśmy mogli patrzeć z nadzieją w przyszłość, że Polska pozostanie wierna ideałom cywilizowanego demokratycznego świata i będzie wciąż ważnym członkiem Unii Europejskiej – zakończył prof. Pisuliński.

Następnie odtworzono nagrane przesłanie byłego Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego (w latach 1995–2005), który podzielił się swoimi wspomnieniami i refleksjami w związku z uchwaleniem Konstytucji RP z 1997 roku.

– W 1993 roku rozpoczęła prace Komisja Ustawodawcza Zgromadzenia Narodowego, której miałem przyjemność przewodniczyć dwa lata. W roku 1997 Konstytucja RP została przyjęta. Stworzyliśmy dzieło oparte o najlepsze konstytucyjne tradycje, o mądry kompromis różnych sił politycznych, o doświadczenia różnych sił politycznych, o doświadczenia minionych czasów PRL, które chcieliśmy na zawsze wyeliminować. Stworzyliśmy Konstytucję, która dawała szeroki pakiet wolności demokratycznych i która otwierała Polsce drogę do struktur demokratycznych. Nie ma dzieł idealnych, ale Konstytucja 1997 roku dobrze służy Polsce. Cieszę się, że ta konferencja ma miejsce i jestem rad, że odbywa się w 40. rocznicę powstania Krajowej Rady Radców Prawnych – powiedział prezydent Kwaśniewski.

 

Uczestnicy konferencji wysłuchali również przesłania byłego Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego (w latach 2010–2015).

– Konstytucja stanowi fundament państwa polskiego. Każdy ma prawo mieć różne wątpliwości, ale każdy ma obowiązek szanowania Konstytucji. Miałem sposobność przetestować mechanizm funkcjonowania Konstytucji w sytuacji przekazania władzy w przypadku śmierci prezydenta. Ważnym aspektem Konstytucji jest jej preambuła, wielkie dzieło Tadeusza Mazowieckiego. To miała być konstytucja dla wszystkich i jest konstytucją dla wszystkich – ocenił prezydent Komorowski.

W trakcie konferencji słowo wstępne na temat kontroli konstytucyjności prawa międzynarodowego wygłosił Rzecznik Praw Obywatelskich, prof. UW dr hab. Marcin Wiącek, który w ramach swojego wystąpienia skupił się na zagadnieniu prawa międzynarodowego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Rzecznik przedstawił kilka refleksji dotyczących skutków, jakie wywołują orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego kwestionujące orzecznictwo trybunałów europejskich, w tym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Konferencję podzielono na trzy panele dyskusyjne, w których wystąpili profesorowie prawa konstytucyjnego i europejskiego, specjaliści prawa europejskiego, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych. Dyskusje ogniskowały się wokół podsumowania 25-lecia obowiązywania Konstytucji RP, miejsca konstytucji w architekturze prawnej UE i Rady Europy oraz propozycji organizacji pozarządowych na reformę wymiaru sprawiedliwości w Polsce.

W pierwszym panelu – „25 lat Konstytucji RP” – udział wzięli prof. dr hab. Marian Grzybowski – sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku (Wydział Prawa i Administracji UJ), dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka, prof. UMK (Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr hab. Ryszard Piotrowski, prof. UW (Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski) oraz r.pr. prof. dr hab. Rafał Stankiewicz (Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji, Krajowa Rada Radców Prawnych). Dyskusję moderował prof. dr hab. Piotr Tuleja (Wydział Prawa i Administracji UJ).

W ramach panelu odniesiono się do realnych problemów, jakie stały się naszym udziałem od początku obowiązywania Konstytucji RP z 1997 roku. Prof. Piotr Tuleja wspomniał, że mamy długie, bogate tradycje konstytucyjne, na których opiera się nasza kultura konstytucyjna. Zwieńczeniem tych tradycji jest Konstytucja z 1997 roku. Wskazał jednak, że żadna wcześniejsza konstytucja nie zaistniała w przestrzeni prawnej na dłużej.

– Kiedy powstało sądownictwo konstytucyjne, podział prawa, prawa człowieka, to Polska nie miała państwowości, struktur czy właśnie konstytucji. Zaczynaliśmy z niezwykle niskiego pułapu. Jak zatem było z tymi warunkami? Czy był to okres recypowania długich tradycji czy wręcz przeciwnie? – pytał panelistów.

Radca prawny prof. dr hab. Rafał Stankiewicz stwierdził, że można odpowiedzieć na to pytanie w ciekawy, nieco kontrowersyjny sposób. Uznał, że antykonstytucyjność to cecha tożsamościowa polskich tradycji konstytucyjnych. Konstytucja 3 Maja nie zaistniała na dłużej w polskim systemie prawnym. Podobnie konstytucja marcowa czy kwietniowa.

– Nie ma w Polsce czegoś takiego jak tożsamość konstytucyjna. W moim przekonaniu nasz system oparliśmy o standardy i wartości wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. To jest podstawa naszego konstytucjonalizmu ­– ocenił prof. Stankiewicz.

Dr hab. Ryszard Piotrowski nie zgodził się z tą teorią. Według niego są tradycje konstytucyjne i antykonstytucyjne.

– Zasadnicze pytanie, co rozumiemy przez kulturę konstytucyjną. My jako Europejczycy mamy tradycje konotacyjne związane z przekonaniami, które najlepiej wyraża Emmanuel Kant: „Polityka ma klękać przed prawem, nie odwrotnie”. Ważnym elementem tradycji konstytucyjnej jest odrzucenie opresji. Tego, czego moim zdaniem brakuje, to poszanowanie pewnych pryncypiów. Pytanie, czy ochrona praw i wolności, o których mówił Rzecznik Praw Obywatelskich, ma być oparta na własnej interpretacji czy interpretacji strasburskiej. Niestety brakuje poszanowania podstawowego rdzenia, który tworzy tożsamość konstytucyjną. Jeśli można kierować prognozę dojrzałego człowieka do komentatorów, to byłaby to prośba, aby nie stawiać wartości konstytucyjnych w opozycji do poprzednich tylko wypełnienia luk w poprzednich aktach – zaapelował prof. Piotrowski.

Natomiast dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka uznała, że konstytucja jest symbolem. Podobnie Konstytucja 3 Maja. Jej zdaniem mamy ciągłość konstytucyjną w naszym konstytucjonalizmie, ale każda z konstytucji była tworzona w zupełnie innym czasie. Możemy wiele się nauczyć z tych doświadczeń. Zauważyła w konstytucji wady prowadzące do polaryzacji społeczeństwa, w kontekście tego, co zostało wypracowane do 2015 roku, czyli do kryzysu konstytucyjnego. Podkreśliła, że kompromisy są częścią naszej tradycji konstytucyjnej.

Profesor dr hab. Marian Grzybowski uznał, że skoro konstytucja deklaruje pluralizm, choć nie podziela tego twierdzenia, to konsekwencją pluralizmu są różne światopoglądy i różne systemy wartości.

– Trudno wszystkich zadowolić w czasie tworzenia poszczególnych przepisów Konstytucji. Pojawiła się aksjologia wtedy, gdy do interpretacji pewnych norm konstytucyjnych nie wystarczyło już samo ich językowe ujęcie ­– zakończył.

Drugi panel poświęcony był „Miejscu Konstytucji RP w architekturze prawnej Unii Europejskiej i Rady Europy”. Wystąpili w nim dr hab. Maciej Taborowski (Instytut Nauk Prawnych, Polska Akademia Nauk), dr Filip Skawiński (Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce), r.pr. Mirosław Wróblewski (Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich) oraz r.pr. dr hab. Jarosław Zagrodnik, prof. UŚ (Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji KRRP). Dyskusję prowadziła r.pr. prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor (Wydział Prawa i Administracji UJ).

Prof. Florczak-Wątor wskazała, że problemy, nad którymi będą zastanawiać się paneliści w ramach dyskusji, to kryzys konstytucyjny w kontekście ostatnich orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.

Dr hab. Maciej Taborowski opowiedział o znaczeniu „decyzji” Trybunału Konstytucyjnego po przemianach, które nastąpiły po 2015 roku w odniesieniu do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Stwierdził, że mamy tożsamość konstytucyjną w Polsce, a od strony Unii Europejskiej okazuje się, że mamy do czynienia z tożsamością unijną.

– Wartości unijne wchodzą w zakres tożsamości porządku prawnego Unii Europejskiej. Co istotne, w ramach polskiego porządku prawnego musimy przestrzegać zasad i wartości unijnych regulacji i orzeczeń. Sędziowie muszą spełniać wymogi niezależności. Sposób, w jaki dochodzimy do praworządności, może być różny, ale rezultat musi spełniać standard europejski. Nieprzestrzeganie zasad europejskich sprawia, że nie obowiązuje zasada równości. Przykładem może być Europejski Nakaz Aresztowania – ocenił Maciej Taborowski.

Z jego wypowiedzią zgodził się dr Filip Skawiński, który stwierdził, że prawo unijne jak na prawo organizacji międzynarodowej jest unikalne. Komisja Europejska pod koniec 2015 roku, mając na uwadze naruszenie podstawowych wartości prawnych i unijnych, nie była przygotowana na skalę naruszeń i sytuacje, które nastąpiły po 2015 roku w Polsce. Obecnie, najważniejszy powinien być aspekt przywrócenia w Polsce praworządności i otrzymanie środków z Unii Europejskiej.

Radca prawny Mirosław Wróblewski wspomniał o istotnym dorobku prawnym Unii Europejskiej. Ponadto wskazał, jak wiele unijnych regulacji ma przełożenie na tworzenie i przestrzeganie standardów ochrony praw człowieka w Polsce, jak również na wolności konstytucyjne. Omówił także konsekwencje prawne kryzysu konstytucyjnego i jego wpływ na prawa obywatelskie.

Dr hab. Jarosław Zagrodnik stwierdził, że prawo karne jest jak sejsmograf w kontekście naruszeń konstytucyjnych. W swojej wypowiedzi w dużej części odniósł się do zasad konstytucyjnych w regulacjach zawartych w prawie karnym. Wskazał m.in., jak istotne jest posiadanie obrońcy podczas pierwszego przesłuchania. Brak obrony jest bowiem nie do odrobienia na kolejnych etapach postępowania karnego. Jest to jedna z najważniejszych czynności.

Konferencję zakończył panel pt. „Stary i nowy porządek”, w którym odbyła się debata przedstawicieli organizacji pozarządowych. Wystąpili w nim SSO Beata Morawiec (Stowarzyszenie Sędziów Themis), dr Marcin Szwed (Helsińska Fundacja Praw Człowieka), adw. dr hab. Szymon Tarapata (Krakowski Instytut Prawa Karnego) oraz r.pr. dr Tomasz Zalasiński (Fundacja im. Stefana Batorego). Dyskusję moderował  r.pr. dr hab. Tomasz Scheffler (Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji KRRP).

Sędzia Beata Morawiec wypowiedziała się na temat istoty rozporoszonej kontroli konstytucyjnej w kontekście naruszenia praw człowieka i obywatela oraz postępowań dyscyplinarnych wytaczanych sędziom przestrzegającym prawa unijnego i orzeczeń trybunałów europejskich.

Dr Marcin Szwed uznał, że nie wszystko funkcjonowało tak, jak należy na przestrzeni lat, szczególnie w kontekście przestrzegania praw człowieka, czego najlepszym przykładem może być przewlekłość postępowań sądowych.

Adwokat dr hab. Szymon Tarapata uznał, że osoby podejmujące działania wątpliwe z perspektywy obowiązującej Konstytucji tworzą porównania do innych systemów, aby pokazać je w odmiennej perspektywie.

Natomiast r.pr. dr Tomasz Zalasiński dodał, że obecnie jesteśmy w antymomencie konstytucyjnym. Mamy problemy z praworządnością, ale to nie jest najlepszy czas do dokonywania zmian w Konstytucji. Mamy w ostatnim czasie problem z przestrzeganiem Konstytucji. Co istotne, organy władzy nie tylko nie przestrzegają wartości reprezentowanych przez Konstytucję, ale też dezawuują przepisy tam zawarte.

Konferencję zwieńczyło przemówienie Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych Włodzimierza Chróścika, który podziękował wszystkim moderatorom, panelistom i uczestnikom za zaangażowanie i poświęcony czas. Ponadto wyraził nadzieję, że za 25 lat spotkamy się jeszcze w tym gronie, świętując kolejne rocznice.

Patronat honorowy nad wydarzeniem objęło Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, a patronami medialnymi konferencji były Wolters Kluwer Polska i serwis Prawo.pl.

Radcowie prawni, którzy wzięli udział w konferencji otrzymają 5 punktów szkoleniowych, zgodnie z Uchwałą Nr 209/X/2020 KRRP z dnia 24 października 2020 r. w sprawie Regulaminu zasad wypełniania obowiązku doskonalenia zawodowego przez radców prawnych i zadań organów samorządu służących zapewnieniu przestrzegania tego obowiązku.

Konferencja stanowi jeden z elementów tegorocznych obchodów jubileuszu 40-lecia samorządu radców prawnych.

Pełne nagranie konferencji można obejrzeć na You Tube: