Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ludobójstwie w Rwandzie – 7 kwietnia

Rola Międzynarodowego Trybunału Karnego ad hoc i znaczenie dla prawa międzynarodowego

Utworzenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (MTKR) ad hoc na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 955 z dnia 8 listopada 1994 r., stanowiło ważny moment z perspektywy prawa międzynarodowego, znacząco wzmacniając doktrynę indywidualnej odpowiedzialności karnej.

Orzeczenia Trybunału – m.in. w sprawach Akayesu, Nahimana czy Bagosora – zmieniły perspektywę dotyczącą pojmowania znamion ludobójstwa. MTKR był pierwszym trybunałem międzynarodowym, który uznał propagandę i dyskurs medialny za elementy składowe aktu ludobójstwa. Nastąpiła znamienna redefinicja epistemologii tej okrutnej zbrodni – jej mechanizmów i struktur sprawczości.

Jest to ważne z perspektywy wykonywania zawodu radcy prawnego w odniesieniu do rozumienia zjawisk w świecie intensywnego rozwoju i wykorzystania narzędzi komunikacji publicznej. Współczesne społeczeństwa mierzą się z narastającym populizmem, fragmentaryzacją wspólnoty, kryzysem autorytetów i banalizacją wartości. Rolą radcy prawnego, świadomego nie tylko litery, ale i ducha prawa, jest udzielanie profesjonalnego wsparcia w interesie zarówno klienta, jak i w imię ochrony podstawowych wartości. Pamięć o ofiarach ludobójstwa zobowiązuje nas do intelektualnego wysiłku, etycznej czujności i odwagi działania tam, gdzie inni milczą.

Ludobójstwo jako lekcja o dehumanizacji, ale i o człowieczeństwie

W kontekście zbrodni w Rwandzie kluczowe jest rozróżnienie pomiędzy formalną zgodnością regulacji a ich praktycznym zastosowaniem w warunkach politycznej destabilizacji i dyskursu nienawiści. W Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Ludobójstwa warto zapytać, jaką lekcję z historii Rwandy można odczytać dzisiaj – w Europie, w Polsce, w naszych instytucjach i codziennych relacjach międzyludzkich. Przypomnienie tych wydarzeń nie ma na celu oskarżania kogokolwiek. Ma raczej przypominać, że prawo – jeśli ma być gwarantem ładu społecznego – nie może być martwą literą. Musi być wrażliwe na cierpienie, odporne na populizm, zdolne do obrony podstaw człowieczeństwa i do przeciwstawiania się dzieleniu na „swoich” i „obcych”.

Rocznica ludobójstwa zachęca do snucia wniosków na temat prymatu godności człowieka, konieczności właściwej edukacji prawnej młodzieży oraz sensu istnienia niezależnych samorządów prawniczych, które w krytycznych momentach potrafią upomnieć się o filary demokratycznego państwa prawa. Nie możemy pozwolić sobie na luksus niewiedzy ani na obojętność. Nasza wiedza, edukacja i etos zawodowy stale muszą służą dobru wspólnemu.

Pamięć i refleksja są naszym wspólnym obowiązkiem

Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ludobójstwie w Rwandzie powinien być postrzegany jako przypomnienie nie tylko o afrykańskim kontekście, ale przede wszystkim o narzędziach i metodach, którymi dysponują wykwalifikowani prawnicy w walce z uprzedzeniami i wykluczeniem. Globalizacja sprawiła, że granice terytorialne nie stanowią istotnej bariery dla szerzenia się skrajnych ideologii. Z tego powodu każdy radca prawny, realizujący obsługę prawną organów władzy, spółek medialnych, organizacji pozarządowych czy środowisk naukowych, powinien uwzględniać doświadczenia Rwandy jako studium dramatycznego upadku etosu prawa w realiach kryzysu.

Dla środowiska radców prawnych pamięć o tej zbrodni oznacza konieczność rozwijania wrażliwości na wszelkie przejawy, choćby słownego dzielenia społeczeństwa na lepszych i gorszych, godnych i niegodnych, mających moralne prawo i jego pozbawionych. Edukacja prawnicza nie może kończyć się na znajomości litery prawa. Musi obejmować świadomość wpływu prawa na strukturę rzeczywistości społecznej, na możliwość realnej ochrony interesów każdego człowieka i na sprawiedliwą redystrybucję dóbr.

Rwanda uczy, że w sytuacjach społecznego napięcia, nawet poprawnie ustanowione reguły mogą być wykorzystane tak do ochrony porządku, jaki i do jego zniszczenia. Refleksyjność, wiedza interdyscyplinarna i świadomość historyczna stają się warunkiem minimalnym odpowiedzialnej praktyki prawniczej.