Stanowisko Komisji Praw Człowieka KRRP dotyczące zapowiedzi zawieszenia prawa do azylu

Komisja Praw Człowieka KRRP przyjmuje z głębokim zaniepokojeniem zapowiedź Pana Premiera Donalda Tuska o zawieszeniu prawa do azylu wygłoszoną 12 października 2024 r. podczas prezentacji założeń nowej strategii migracyjnej Polski.  To czasowe zawieszenie prawa do azylu  ma stanowić odpowiedź na tzw. wojnę hybrydową prowadzoną przez władze Rosji i Białorusi na wschodniej granicy Polski.

Nie ma wątpliwości, że obowiązek ochrony granic, utrzymania kontroli nad wjazdem i pobytem cudzoziemców na terytorium Polski i zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego stanowi obowiązek władz krajowych, jednakże obowiązek ten powinien być realizowany z poszanowaniem praw człowieka.

Polska jest sygnatariuszem aktów prawa międzynarodowego, w tym Konwencji Genewskiej z 1951 roku o statusie uchodźców, która określa definicję uchodźcy i zabrania odsyłania uchodźców do państw, gdzie byliby narażeni na prześladowania. Prawo do azylu jest także zagwarantowane przez prawo UE o charakterze traktatowym. Jest ono ujęte w art. 78 TFUE, który stanowi, że celem wspólnej polityki azylowej powinno być przyznanie ochrony obywatelom państw trzecich. Znajduje ono także odzwierciedlenie w art. 18 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Zawieszenie tego prawa prowadzić będzie m.in. do złamania podstawowej zasady prawa międzynarodowego, czyli zasady non-refoulement, zakazującej odsyłania osób do państw, gdzie będą narażone na prześladowania. Należy podkreślić, że zasada ta ma charakter wiążący – jest zagwarantowana przez wyżej wspomniane akty prawa międzynarodowego – i bezwzględny – nie podlega żadnym ograniczeniom ani nie można zawiesić jej stosowania. Raporty organizacji międzynarodowych i pozarządowych udokumentowały zaś, że osoby zawracane do Białorusi poddawane były torturom  przez białoruskie służby.

Prawo do azylu jest także wpisane w polski porządek konstytucyjny. Artykuł 56 Konstytucji RP zapewnia prawo do ubiegania się o status uchodźcy, co czyni propozycję zawieszenia tego prawa również niezgodną z polską ustawą zasadniczą.

Polska jako państwo prawa, którego fundamentem jest poszanowanie praw i wolności człowieka, nie może dążyć do ograniczenia tych praw w sposób nieproporcjonalny – naruszający istotę danego prawa​. Wszelkie dotychczasowe działania zarówno faktyczne jak i prawne podejmowane przez polskie władze w celu ograniczenia prawa do azylu czy powodujące zawracanie cudzoziemców do granicy bez zapewnienia odpowiednich gwarancji proceduralnych, zostały ocenione zarówno przez orzecznictwo sądów krajowych jak i międzynarodowych jako bezprawne i naruszające prawa człowieka oraz zasady konstytucyjne (tak m.in. ETPCz w wyrokach: M.K. i Inni p. Polsce,  Sherov p. Polsce).

Komisja Praw Człowieka KRRP zwraca także uwagę na to, że działania takie jak zawieszenie prawa do azylu nie uderzą w państwa i podmioty odpowiedzialne za powstanie stanu zagrożenia, czyli władze Rosji i Białorusi, a w cudzoziemców, będących także ofiarami władz Rosji i Białorusi.

Komisja Praw Człowieka KRRP wzywa Rząd RP do rewizji planowanej decyzji o zawieszeniu prawa do azylu oraz do otwartego dialogu z przedstawicielami organizacji międzynarodowych, prawniczych, społecznych oraz z partnerami w Unii Europejskiej. Wspólna polityka migracyjna, oparta na poszanowaniu praw człowieka i międzynarodowych standardów prawnych, powinna być priorytetem Polski. W obliczu rosnących wyzwań związanych z migracją, konieczne jest wypracowanie rozwiązań, które będą skuteczne, ale jednocześnie będą respektowały wiążące przepisy prawa międzynarodowego i unijnego w zakresie praw człowieka oraz zasady demokratycznego państwa prawa.