Stanowisko Komisji Praw Człowieka przy Krajowej Radzie Radców Prawnych z dnia 16 marca 2022 r. w sprawie wyroku Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 marca 2022 r. w sprawie Jan Grzęda przeciwko Polsce
W dniu 15 marca 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) w składzie Wielkiej Izby w sprawie Grzęda przeciwko Polsce orzekł, że Rzeczpospolita Polska naruszyła art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka poprzez niezapewnienie sędziemu J. Grzędzie prawa do kontroli ze strony niezależnego sądu, którego kadencja – jako sędziowskiego członka Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) – została skrócona w 2018 roku. Wyrok ETPC jest ostateczny.
Wyrok w tej sprawie ma ogromne znaczenie dla Polski nie tylko dlatego, że został wydany przez Wielką Izbę ETPC. Trybunał w Strasburgu zwrócił bowiem uwagę na osłabienie niezależności wymiaru sprawiedliwości i standardów rządów prawa, które nastąpiło w Polsce w ostatnich latach. Wskazał także, że kolejne reformy sądownictwa miały na celu osłabienie niezawisłości sędziowskiej, rozpoczynając od poważnych nieprawidłowości w wyborze sędziów Trybunału Konstytucyjnego w grudniu 2015 r. Zwrócił uwagę na przebudowę KRS i powołanie nowych izb Sądu Najwyższego oraz zwiększenie kontroli Ministra Sprawiedliwości nad sądami i jego wpływ na sprawy dyscyplinarne sędziów.
ETPC odwołał się do swoich orzeczeń związanych z reorganizacją polskiego sądownictwa (m.in. Xero Flor przeciwko Polsce, Broda, Bojara przeciwko Polsce, Reczkowicz przeciwko Polsce, Advanced Pharma przeciwko Polsce, Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce), a także spraw rozstrzyganych przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz orzeczeń Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Trybunał strasburski stwierdził, że w wyniku tych kolejnych reform sądownictwo było narażone na ingerencję władzy wykonawczej i ustawodawczej, a jego niezależność została znacznie osłabiona.
Komisja Praw Człowieka przy Krajowej Radzie Radców Prawnych wyraża przekonanie, że wyrok ETPC w sprawie Grzęda przeciwko Polsce powinien zostać wykonany poprzez przyjęcie takich zmian ustawodawczych, które naprawią polski wymiar sprawiedliwości i zapewnią mu niezależność. Fundamentalną kwestią jest zaś dokonanie reformy Krajowej Rady Sądownictwa zgodnie ze standardami konstytucyjnymi, unijnymi i konwencyjnymi.
Wierność tym standardom jest dzisiaj żywotną racją stanu dla państwa polskiego, stanowiąc warunek dla skutecznej ochrony prawnej polskich obywateli, a także obywateli ukraińskich – uchodźców wojennych, których Polacy i Polki tak gościnnie przyjęli i przyjmują pod swój dach.
