Strategiczne porozumienie i debata o przyszłości przymusu adwokacko-radcowskiego na Uniwersytecie Gdańskim
24 października 2024 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa poświęcona przymusowi adwokacko-radcowskiemu w postępowaniu cywilnym i karnym. Wydarzenie zgromadziło autorytety naukowe i praktyków prawa z całego kraju, a także przedstawicieli samorządów zawodowych i środowiska akademickiego, co podkreśliło wagę tematu i jego aktualność w kontekście toczącej się debaty o reformie wymiaru sprawiedliwości.
Konferencja została współorganizowana przez Krajową Izbę Radców Prawnych, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz Okręgową Izbę Radców Prawnych w Gdańsku.
Obrady otworzyli: dr hab. Wojciech Zalewski, prof. UG – Dziekan Wydziału Prawa i Administracji UG, Włodzimierz Chróścik – Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, dr hab. Piotr Rylski, prof. UW – Dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, dr Bartosz Szolc-Nartowski – Dziekan Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Gdańsku, Marcin Derlacz – Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku oraz dr hab. Anna Machnikowska, prof. UG.
Porozumienie strategiczne KIRP i Uniwersytetu Gdańskiego
Jednym z najważniejszych momentów wydarzenia było uroczyste podpisanie porozumienia o strategicznej współpracy pomiędzy Krajową Izbą Radców Prawnych a Uniwersytetem Gdańskim. To formalne partnerstwo ma na celu wzmocnienie jakości edukacji prawniczej, rozwój zaplecza eksperckiego oraz budowanie trwałych relacji pomiędzy środowiskiem akademickim a samorządem zawodowym.
Porozumienie podpisali Włodzimierz Chróścik, Prezes KRRP, oraz dr hab. Wojciech Zalewski, prof. UG – Dziekan WPiA UG, przy udziale wiceprezesów KRRP – r. pr. Jakuba Puszkarskiego i r. pr. Tomasza Schefflera, dr Bartosza Szolc-Nartowskiego, dziekana OIRP w Gdańsku, oraz dr hab. Małgorzaty Balwickiej-Szczyrby, prof. UG, Prodziekan ds. kształcenia.
– „Samorząd radców prawnych bierze odpowiedzialność nie tylko za zawód, ale za jakość państwa prawa. Współpraca z uniwersytetami to strategiczna inwestycja w mądre i sprawiedliwe prawo – oraz w edukację prawników, którzy będą je współtworzyć” – podkreślił Prezes KRRP Włodzimierz Chróścik.
Pierwszą prelekcję poprowadził dr hab. Rafał Stankiewicz, Kierownik OBSiL KRRP, który w swoim referacie poświęconym konstytucyjnemu i konwencyjnemu prawu do sądu wskazał, że prawo to – choć fundamentalne – nie ma charakteru absolutnego. Zwrócił uwagę na konieczność każdorazowej oceny zgodności przymusu adwokacko-radcowskiego z zasadą proporcjonalności, przypominając, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego i ETPC dopuszczalne jest wprowadzenie takiego obowiązku pod warunkiem zapewnienia realnej i skutecznej pomocy prawnej. Analiza objęła także modele przymusu funkcjonujące w różnych instancjach postępowania.
Dr hab. Tadeusz Zembrzuski, prof. UW, przedstawił perspektywę systemową, akcentując, że przymus adwokacko-radcowski należy traktować nie jako ograniczenie, lecz jako wartość dodaną procesu cywilnego. Podkreślił jego pozytywną rolę w podnoszeniu jakości argumentacji, sprawności postępowania oraz równoważeniu pozycji stron. Zwrócił przy tym uwagę, że w II Rzeczypospolitej zakres przymusu był szerszy niż obecnie, a jego ograniczenie nastąpiło z pobudek ideologicznych w latach 50.
Perspektywę postępowania karnego zaprezentował dr hab. Sławomir Steinborn, prof. UG, analizując aktualny zakres przymusu obrończego i pełnomocniczego. Wskazał, że w sprawach karnych przymus ma szczególne znaczenie ze względu na ochronę wolności jednostki i prawa do obrony. Jednocześnie zwrócił uwagę na potrzebę rozszerzania przymusu w połączeniu z reformą pomocy prawnej z urzędu – tak, aby system był nie tylko formalnie sprawny, ale faktycznie dostępny dla obywateli.
Dr hab. Piotr Stec przedstawił spojrzenie prakseologiczne, koncentrując się na efektywności i funkcjonalnym sensie przymusu w praktyce. Zwrócił uwagę, że choć przymus porządkuje postępowanie, to różne modele organizacyjno-finansowe pomocy prawnej mogą w różnym stopniu odpowiadać społecznym potrzebom. Wskazał, że konieczne jest elastyczne podejście, które pozwoli lepiej dopasować zakres przymusu do charakteru i skali sprawy.
W części porównawczej dr hab. Piotr Rylski, prof. UW (analiza systemu francuskiego) oraz dr hab. Andrzej Torbus, prof. UŚ (system niemiecki) przedstawili rozwiązania obowiązujące w państwach Europy Zachodniej. We Francji przymus adwokacki obowiązuje szeroko, także przed sądami kasacyjnymi i Radą Stanu, zaś jego akceptacja społeczna jest wzmocniona rozbudowanym systemem pomocy prawnej. W Niemczech przymus adwokacki traktowany jest jako element porządku prawnego i gwarancja jakości postępowania – nie postrzega się go jako ograniczenia, lecz fundament profesjonalizmu i rzetelności procesu.
W końcowej części obrad dr hab. Robert Kulski, prof. UŁ przedstawił kierunki rozważań prowadzonych obecnie w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Wskazał, że przyszły model przymusu powinien być zróżnicowany i proporcjonalny, obejmujący w pierwszej kolejności sprawy o wysokim stopniu sformalizowania i znaczeniu publicznym – przy jednoczesnym zachowaniu konstytucyjnego prawa do sądu.
Konferencję zamknęła dr hab. Anna Machnikowska, prof. UG, prezentując wyniki ogólnopolskich badań ankietowych przeprowadzonych wśród radców prawnych. Wyniki te wykazały wyraźne poparcie środowiska dla stopniowego rozszerzania przymusu, szczególnie w sprawach skomplikowanych, gospodarczych oraz karnych – pod warunkiem równoległej reformy systemu pomocy prawnej i realnego wyrównywania szans stron w procesie.
Konferencja w Uniwersytecie Gdańskim potwierdziła, że temat przymusu adwokacko-radcowskiego posiada głęboki wymiar systemowy i społeczny. Wystąpienia i dyskusje podkreślały potrzebę zrównoważenia prawa do rzetelnego procesu z realnym dostępem obywateli do sądu, przy zachowaniu wysokich standardów profesjonalizmu.
Było to wydarzenie, które nie tylko podsumowało dotychczasowe doświadczenia, ale także wyznaczyło kierunki dalszych działań eksperckich, naukowych i legislacyjnych w Polsce.
1 / 4