Unia Europejska zrobiła ważny krok w kierunku bardziej efektywnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w ramach sądownictwa unijnego

W dniu 7 grudnia 2023 przedstawiciele Rady i Parlamentu Europejskiego osiągnęli wstępne porozumienie w sprawie reformy Statutu Trybunału Sprawiedliwości. Reforma umożliwi przeniesienie kompetencji do orzekania w trybie prejudycjalnym na Sąd Unii Europejskiej (Sąd UE) w określonych obszarach, podczas gdy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) zachowa jurysdykcję w kwestiach zasadniczych, takich jak wykładnia Traktatów lub Karty Praw Podstawowych.

Obszary, w których Sąd UE będzie właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym obejmują:

1. Unijny wspólny system podatku od wartości dodanej (VAT),
2. Podatek akcyzowy,
3. Kodeks Celny i klasyfikacja taryfowa towarów w Nomenklaturze scalonej,
4. Odszkodowania i pomoc dla pasażerów w przypadku opóźnienia lub odwołania usług transportowych lub odmowy przyjęcia na pokład,
5. System handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych.

Reforma przewiduje wprowadzenie mechanizmu „one-stop-shop”, w ramach którego sędziowie krajowi będą kierować wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do TSUE, który z kolei przekaże Sądowi UE pytania podlegające jego jurysdykcji.

Gwarancje proceduralne przed Sądem UE będą odzwierciedlały te, które mają już zastosowanie w Trybunale Sprawiedliwości. W szczególności sędziowie Sądu UE zostaną wyznaczeni do pełnienia funkcji rzeczników generalnych opiniujących pytania prejudycjalne, a w Sądzie zostanie utworzona specjalna izba (docelowo – dwie izby) do rozpatrywania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

Reforma rozszerza również mechanizm „filtrowania” odwołań przyjęty w 2019 r. na wszystkie instytucje, agencje, urzędy i organy UE posiadające niezależną izbę odwoławczą. W ramach tego mechanizmu sprawy, które zostały już dwukrotnie rozpatrzone – przez niezależną izbę odwoławczą i Sąd – będą mogły być rozpatrywane przez Trybunał Sprawiedliwości tylko wtedy, gdy podnoszą kwestię istotną z punktu widzenia jedności, spójności lub rozwoju prawa UE. Mechanizm ten będzie również stosowany do odwołań w sprawach, w których TSUE jest właściwy na podstawie klauzuli arbitrażowej zawartej w umowie, w której spór zwykle odnosi się do prawa krajowego. Jednakże, gdy spór dotyczy stosowania prawa UE i podnosi kwestie istotne dla jedności, spójności lub rozwoju prawa UE, odwołanie będzie nadal możliwe.

Reforma zwiększa również przejrzystość postępowań w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Z zachowaniem zasad dostępu do dokumentów określonych w Rozporządzeniu 1049/2001, które będzie w dalszym ciągu stosowane, pisemne stanowiska stron będą podawane do wiadomości publicznej w określonym czasie po wydaniu orzeczenia, chyba że zainteresowana strona sprzeciwi się takiej publikacji. Takie rozwiązanie ma na celu zwiększenie przejrzystości i zaufania do Unii Europejskiej oraz prawa unijnego, z korzyścią dla obywateli i sędziów krajowych.

Osiągnięte porozumienie wstępne czeka obecnie na zatwierdzenie przez Radę i Parlament. Jego formalne przyjęcie nastąpi po weryfikacji prawno-językowej.

Kolejnym krokiem będzie dostosowanie regulaminu postępowania przed Sądem do nowych wyzwań, związanych z orzekaniem przez ten Sąd w trybie prejudycjalnym. O wszystkich zmianach będziemy informować.

Przemysław Kamil Rosiak, radca prawny, przewodniczący Stałej Delegacji CCBE przy Trybunale Sprawiedliwości, Sądzie i Trybunale EFTA