Wysokość wynagrodzenia radcy prawnego jako kuratora ustanowionego w sprawie cywilnej dla strony nieznanej z miejsca pobytu – orzeczenie TK z dnia 23 kwietnia 2025 r., sygn. akt SK 89/22

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie. Orzeczenie zapadło jednogłośnie. Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego był następujący: sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski – przewodniczący, sędzia TK Jarosław Wyrembak – sprawozdawca, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański.

Skarżący został ustanowiony kuratorem dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego w sprawie z powództwa o zapłatę wytoczonego przez P. Bank Hipoteczny SA. Sąd okręgowy przyznał Skarżącemu, jako radcy prawnemu występującemu w sprawie w charakterze kuratora procesowego, wynagrodzenie. Sąd wskazał, że wysokość wynagrodzenia kuratora odpowiadała 40% wynagrodzenia pełnomocnika. Od powyższego wyroku została wniesiona apelacja. Sąd apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że kwotę ustanowionego wynagrodzenia podwyższył i przyznał Skarżącemu od Skarbu Państwa – sądu okręgowego wynagrodzenie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego.

„Trybunał Konstytucyjny potwierdził słuszność zarzutu naruszenia art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, stwierdzając, że rozporządzenie nie może obniżać stawki wynagrodzenia kuratora, jeśli nie ma do tego podstawy w ustawie. W skardze podkreślałem, że obniżenie co do zasady wynagradzania kuratorów do kwoty stanowiącej 40% stawki radcowskiej w drodze podustawowej i do tego brak jasnych kryteriów orzekania o wysokości tego wynagrodzenia nie dają się pogodzić z konstytucyjną zasadą ochrony praw majątkowych w postaci prawa do wynagrodzenia” – komentuje wyrok autor skargi radca prawny Grzegorz Dąbrowski z Nowego Sącza.

W ocenie Skarżącego kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjne zasady: ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji) w postaci prawa do pełnego wynagrodzenia oraz równości wobec prawa poprzez przyznanie Skarżącemu (radcy prawnemu) wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora pozwanego nieznanego z miejsca pobytu przed sądami obu instancji, które stanowiło część wynagrodzenia pełnomocnika powoda (radcy prawnego) za obie instancje. Sytuacja procesowa reprezentantów stron była taka sama, a nakład pracy Skarżącego jako kuratora był nie tylko taki sam jak pełnomocnika powoda, ale nawet większy, ponieważ poza udziałem w rozprawie podejmował on działania zmierzające do ustalenia aktualnego miejsca pobytu pozwanego.

Według Trybunału Konstytucyjnego centralnym problemem konstytucyjnym w niniejszej sprawie było uregulowanie kwestii wysokości wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej w rozporządzeniu. W ocenie Trybunału rozporządzenie nie może kształtować podmiotowych praw majątkowych w aspekcie materialnym, jeżeli w tym zakresie nie wykonuje ustawy. Nie jest możliwe, aby przyjąć, iż badane rozporządzenie wykonuje ustawę, rozstrzygając o stawkach wynagrodzeń kuratora (to jest: o podmiotowych prawach majątkowych w aspekcie materialnym), w sytuacji, gdy ustawa tej materii nie reguluje, w szczególności: nie wyznacza nawet granic bazowych stawek ustalonych rozporządzeniem.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że z przyczyn formalnych bezpośrednie skutki wydanego wyroku mogą dotyczyć tylko zaskarżonego przepisu. Ze względu na szeroki zakres stosowania zakwestionowanej przez Trybunał metody regulacji w zakresie wysokości stawek wynagrodzenia za czynności reprezentantów procesowych Trybunał Konstytucyjny podkreślił bardzo pilną potrzebę rewizji obowiązujących w tym zakresie rozwiązań prawnych z uwzględnieniem rozstrzygnięcia wyrażonego przez Trybunał w niniejszej sprawie.

Orzeczenie, w ramach Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP, komentuje także konstytucjonalista dr hab. Sławomir Patyra: „[…] bezsporne jest, że kwestia regulacji wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej, a także wysokości stawek wynagrodzenia za czynności reprezentantów procesowych wymaga umocowania na poziomie rozwiązań ustawowych, gdyż w demokratycznym państwie prawnym rozporządzenie nie może stanowić samodzielnej podstawy kształtowania podmiotowych praw majątkowych. W związku z tym, mając na względzie ochronę interesu publicznego, samorząd zawodowy radców prawnych rekomenduje podmiotom dysponującym inicjatywą ustawodawczą pilne podjęcie działań zmierzających do uregulowania wskazanej materii na poziomie ustawowym”.

Autor opinii OBSiL nie pomija także wątpliwości związanych z wadliwym składem orzekającym TK, który wydał zapadły wyrok.

W licznych wystąpieniach kierowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych do Ministerstwa Sprawiedliwości samorząd od dawna prezentuje swoje stanowisko dotyczące konieczności urealnienia wysokości stawek wynagrodzeń pełnomocników z wyboru oraz pełnomocników z urzędu oraz zwraca uwagę na nierówność traktowania profesjonalnych pełnomocników pełniących funkcję kuratorów w sprawach cywilnych. Zdaniem przedstawicieli samorządu zapadłe orzeczenie – w szczególności w świetle wątpliwości w zakresie prawidłowego działania TK – powinno przełożyć się na pilne uregulowanie omawianego zagadnienia na drodze legislacyjnej. Wyrok TK można znaleźć tutaj, a stanowisko Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP w związku z powyższym rozstrzygnięciem TK znajduje się poniżej: