Światowy Dzień Sprzeciwu Wobec Bicia Dzieci – refleksja o roli radców prawnych w przeciwdziałaniu przemocy wobec dzieci
Standard ochrony najmłodszych przed przemocą przestał być wyłącznie postulatem moralnym, a stał się aksjomatem systemowym. Zakaz kar cielesnych funkcjonuje w polskim porządku prawnym od trzynastu lat, jednak praktyczne jego egzekwowanie wymaga stałej aktywności środowisk prawniczych. Wskazanie na godność dziecka odwołuje się do tych samych uniwersalnych podstaw, które legły u źródeł praw człowieka oraz konstytucyjnej zasady szczególnej ochrony małoletnich. Z perspektywy radców prawnych kluczowe jest więc nie wyliczanie przepisów, lecz wykorzystanie posiadanych kompetencji w celu przekucia litery prawa w realny standard życia rodzinnego. Przypominamy o tym 30 kwietnia – w Światowym Dniu Sprzeciwu Wobec Bicia Dzieci.
Imperatyw etyczny naszego zawodu
Kodeks Etyki Radcy Prawnego nakłada na członków samorządu powinność stania po stronie słabszych uczestników stosunków społecznych. Dziecko, ze względu na ograniczoną zdolność do samodzielnej ochrony własnych interesów, jest w sposób szczególny adresatem tego imperatywu. Stosowana w praktyce klauzula dobra dziecka, obecna w orzecznictwie sądów powszechnych i międzynarodowych, znajduje swoje uzasadnienie w badaniach, które wskazują, że nawet jednorazowa kara fizyczna może pozostawić trwały ślad w rozwoju emocjonalnym dziecka.
Ramy działania radcy prawnego
Obowiązkiem radcy prawnego jest aktywna reakcja procesowa. Informacja o krzywdzeniu małoletniego uruchamia po stronie profesjonalnego pełnomocnika konieczność niezwłocznego zawiadomienia właściwych organów ścigania albo sądu opiekuńczego. Postawa bierności koliduje z zasadami etyki oraz z ustawowym obowiązkiem udaremnienia przestępstwa określonego w przepisach części ogólnej Kodeksu karnego. Radcowie prawni zapewniają dostęp do specjalistycznej pomocy prawnej. Krajowa Izba Radców Prawnych współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka i organizacjami pozarządowymi, a radcowie prawni utrzymują sieć punktów konsultacyjnych, zgłaszając gotowość do pracy pro publico bono. Dzięki temu rodzina, szkoła lub lekarze mogą w czasie rzeczywistym uzyskać wskazówki dotyczące trybu złożenia doniesienia, wniosku o zabezpieczenie czy ustanowienia kuratora procesowego.
Kolejny wymiar działania wykracza poza stricte procesową rolę pełnomocnika i obejmuje edukację. Radcowie prawni biorą udział w przygotowywaniu materiałów szkoleniowych dla placówek oświatowych, wspierają projekty mediacyjne, a także uczestniczą w kampaniach społecznych promujących pozytywne metody wychowawcze.
Współpraca instytucjonalna
Efektywność interwencji zależy od koordynacji między służbami pomocy społecznej, policją, prokuraturą i sądami rodzinnymi. Radcowie prawni, reprezentując organy administracji samorządowej lub organizacje pozarządowe, uczestniczą w opracowywaniu procedur wymiany informacji oraz w szkoleniach międzysektorowych.
Numer infolinii 800 100 100 oraz procedura „Niebieskiej Karty” pozostają podstawowymi narzędziami wczesnej reakcji, ale decydujący głos o konstrukcji instrumentów ochronnych należy do prawników. Samorząd radcowski posiada potencjał kreowania dobrych praktyk na poziomie ogólnokrajowym.
Kierunki dalszych działań
Rozbudowa systemu ochrony wymaga podniesienia gwarancji procesowych dziecka-pokrzywdzonego. Wprowadzenie obligatoryjnego pełnomocnika z urzędu w postępowaniach karnych dotyczących przemocy domowej jest jedną z propozycji de lege ferenda, która znacząco zwiększałaby zakres realizowania konstytucyjnej ochrony praw dziecka i rodziny (art. 18 Konstytucji RP). Zadaniem na najbliższe lata pozostaje również doskonalenie metod wrażliwego przesłuchania dziecka i pokrzywdzonych członków rodziny oraz standaryzacja opinii psychologicznych poprzez ścisłą współpracę radców prawnych z biegłymi sądowymi.
Światowy Dzień Sprzeciwu Wobec Bicia Dzieci przypomina, że zakaz przemocy fizycznej nie jest jedynie symboliczną postawą, lecz miernikiem efektywności państwa prawa. Radcowie prawni są gwarantem tego standardu. Naszym zadaniem jest reagować na sygnały krzywdzenia, kierować potrzebujących do odpowiednich instytucji, inicjować postępowania zabezpieczające oraz upowszechniać wiedzę o alternatywnych, pozbawionych przemocy, metodach wychowawczych. Realizacja tych funkcji buduje społeczne zaufanie do zawodu oraz potwierdza, że samorząd radców prawnych jest istotnym filarem systemu ochrony praw dziecka w Polsce.