Europejski Dzień Prawnika – prawnicy a zaufanie do prawa w Europie
Dziś, 25 października, obchodzimy Europejski Dzień Prawnika – inicjatywę Komisji Europejskiej, której celem jest przypomnienie o roli prawników w budowaniu społecznego szacunku do prawa. Jest to idea ugruntowana na przekonaniu o szczególnej wadze istnienia społeczeństwa opartego na zaufaniu do prawa. Współczesne państwa demokratyczne nie utrzymują się bowiem samą mocą instytucji. Ich trwałość zależy od zaufania obywateli – a to rodzi się tam, gdzie prawo jest zrozumiałe, dostępne i stosowane z poczuciem rzetelności. Europejski Dzień Prawnika nie jest więc jedynie świętem zawodowym, lecz momentem refleksji nad tym, że każdy akt normatywny, każda porada, każda interpretacja przepisów to forma współtworzenia zaufania społecznego.
PRAWNIK W SPOŁECZEŃSTWIE ZAUFANIA
Dane z European Social Survey (ESS), które od dwóch dekad monitorują poziom zaufania do instytucji publicznych, wskazują, że średni poziom zaufania Europejczyków do wymiaru sprawiedliwości oscyluje wokół 5,5 punktu w 10-stopniowej skali. Najwyższe wyniki odnotowano w krajach skandynawskich (8,0–8,5), natomiast niższe w państwach Europy Środkowej i Południowej (4,0–5,0). Polska utrzymuje się w granicach 5,2–5,5, co oznacza umiarkowane zaufanie – wyższe niż do większości instytucji politycznych, lecz wciąż niższe niż w społeczeństwach o długiej kulturze praworządności.
To pokazuje, że prawnik pozostaje nie tylko ekspertem, ale też uczestnikiem procesu społecznego odbudowy zaufania do instytucji. Nasza praca ma wymiar symboliczny – jest mostem między systemem prawnym a konkretnym doświadczeniem obywatela, który chce wierzyć, że prawo chroni, a nie jedynie reguluje.
EUROPEJSKIE DANE O WYMIARZE SPRAWIEDLIWOŚCI
Z raportu European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ, 2024) wynika, że wydajność wymiaru sprawiedliwości i zaufanie społeczne pozostają w ścisłym związku. Państwa o najwyższym wskaźniku efektywności (czas rozpoznania sprawy poniżej 200 dni, wysoka przejrzystość postępowań, szeroki dostęp do pomocy prawnej) wykazują również najwyższy poziom zaufania do prawników i sądów.
Raport wskazuje, że w Europie:
- średni czas trwania postępowania cywilnego w pierwszej instancji wynosi 237 dni,
- w Polsce – 291 dni, co sytuuje nas wśród krajów zbliżonych do średniej unijnej,
- kraje o krótszym czasie rozpoznania spraw (np. Holandia, Dania, Estonia) charakteryzują się także najwyższym wskaźnikiem zaufania społecznego (7,5–8,3).
To korelacja, która przypomina, że sprawność procedur nie jest celem samym w sobie, lecz jest warunkiem wiary w sens prawa.
ZAWÓD PRAWNIKA W ŚWIETLE DANYCH
W corocznym raporcie CCBE „Contribution to the Rule of Law Report” (2024) podkreślono, że niezależność zawodów prawniczych i ich zdolność do działania bez nacisków politycznych lub ekonomicznych stanowią jeden z filarów demokracji konstytucyjnej. W wielu państwach członkowskich UE obserwuje się tendencję do ograniczania swobody wykonywania zawodu, a także narastającą presję administracyjną i medialną wobec prawników reprezentujących niepopularne sprawy.
CCBE zwraca uwagę, że rola prawnika nie sprowadza się do obsługi prawnej – jest on częścią infrastruktury praworządności. Tam, gdzie prawnicy mogą działać niezależnie, zaufanie do instytucji państwa i ochrony praw człowieka jest wyższe.
RADCA PRAWNY – UCZESTNIK EUROPEJSKIEJ WSPÓLNOTY PRAWA
Radcowie prawni w Polsce wpisują się w ten europejski krajobraz. Zawód ten łączy kompetencje eksperta i doradcy z misją służby publicznej. W raportach Komisji Europejskiej (Rule of Law Scoreboard 2023) Polska utrzymuje stabilny poziom dostępności pomocy prawnej, a samorząd radców prawnych jest wskazywany jako element struktury wspierającej obywateli w dochodzeniu praw.
W tym sensie radca prawny jest nie tylko uczestnikiem rynku usług prawnych, lecz instytucją zaufania publicznego – człowiekiem, który swoim działaniem ucieleśnia ideę prawa jako narzędzia dobra wspólnego.
EUROPEJSKA REFLEKSJA NAD PRAWEM
Europejski Dzień Prawnika przypomina, że zaufanie do prawa nie rodzi się w przepisach, lecz w relacji człowieka z człowiekiem. Od jakości tej relacji zależy przyszłość praworządności. Dane europejskie pokazują, że tam, gdzie prawnicy są niezależni, a dostęp do pomocy prawnej jest realny, rośnie także zaufanie społeczne i poczucie bezpieczeństwa prawnego.
Dlatego zawód prawnika – i szczególnie radcy prawnego – nie jest zawodem przeszłości, lecz zawodem przyszłości. To on sprawia, że prawo nie jest tylko tekstem, lecz żywą formą europejskiej solidarności.