Z prasy: Czy radcom prawnym potrzebny jest jeszcze samorząd

Autor: Maria Ślązak, wiceprezes KRRP
Rzeczpospolita: link do artykułu

Uważam, że najpierw powinniśmy zastanowić się, po co w ogóle jest samorząd. Odpowiedź na to pytanie daje m.in. V Zasada Rekomendacji R(2000)21 Komitetu Ministrów Rady Europy z 25 października 2000 r. w sprawie swobody wykonywania zawodu prawnika. Zasada ta stanowi, że zadaniem samorządnych i niezależnych stowarzyszeń prawników jest wzmacnianie zawodowych standardów oraz zapewnienie fundamentalnych wartości zawodu, z których podstawowymi są jego niezależność i tajemnica zawodowa. Dodatkowo Rekomendacje wskazują takie zadania samorządu jak stanie na straży wymiaru sprawiedliwości, wspieranie reform prawa oraz udział prawników w zapewnieniu obywatelom rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (zwłaszcza osobom słabszym ekonomicznie), szeroko rozumiana troska o członków samorządu, promowanie najwyższych możliwych standardów zawodowych i zapewnianie ich przestrzegania poprzez zasady etyki i odpowiedzialność dyscyplinarną, współpraca z prawnikami z innych krajów celem wymiany doświadczeń w realizacji tych zadań i podejmowania wspólnych projektów.

Podstawowym zadaniem samorządu jest ochrona fundamentalnych wartości zawodu, takich jak niezależność i tajemnica zawodowa. Często w społeczeństwie nie jest dostatecznie rozumiane znaczenie i potrzeba niezależności, która daje obywatelom gwarancję, że pomoc prawna jest udzielana przez prawnika niepodlegającego żadnym nakazom, wytycznym, sugestiom co do sposobu prowadzenia sprawy. Podobnie jest z tajemnicą zawodową, która czasami odbierana jest jako przywilej radców prawnych, podczas gdy jest to prawo obywatela do kontaktu z prawnikiem przy zachowaniu absolutnej poufności ich konwersacji i korespondencji. Gdyby nie było tych gwarancji, to pomoc prawna i obrona przed aparatem państwowym byłaby fikcją. Uświadamianie społeczeństwu wagi tych wartości, a także zapewnienie, że są one przestrzegane, to podstawowe zadania silnego, niezawisłego samorządu zawodowego.

Przede wszystkim aktywni

Tylko samorząd ma pozycję prawną, ekonomiczną i organizacyjną pozwalającą na obronę fundamentów naszego zawodu. Bez tego wsparcia i poczucia przynależności do organizacji, która jest w stanie przeciwstawić się zamachom na te wartości i domagać się przestrzegania prawa, działania pojedynczego prawnika mogą być bezskuteczne.

Takich działań oczekujemy od naszego samorządu wszyscy, niezależnie od tego, w jakim wieku jesteśmy.

Bardzo aktywny był samorząd już na etapie tworzenia ustawy o radcach prawnych. Tam znalazły się gwarancje niezależności zawodu, wykonywanego również w formie umowy o pracę, a także gwarancje tajemnicy zawodowej. Samorząd nadal walczy o ochronę tajemnicy zawodowej, czego przykładem są choćby nasze opinie o kolejnych projektach ustawy o Policji, w której dostrzegamy poważne zagrożenia dla poufności komunikacji między klientem i jego prawnikiem.

Gdy zagrożona była niezawisłość sędziów i niezależność zawodów prawniczych, występowaliśmy jako amicus curiae i współdziałaliśmy w obronie praworządności z międzynarodowymi organizacjami prawniczymi.

Stopniowymi sukcesami zostały zwieńczone starania o rozszerzenie obszarów świadczenia pomocy prawnej przez radców prawnych: najpierw o reprezentację klientów indywidualnych w sprawach cywilnych, następnie w sprawach rodzinnych, ostatecznie o obrony karne.

W obszarze reform prawa opiniujemy projekty aktów prawnych (tylko w 2015 r. Krajowa Rada Radców Prawnych przygotowała niemal 50 opinii prawnych w sprawie różnych projektów legislacyjnych).

Dla zapewnienia rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości wszystkim obywatelom staraliśmy się przez wiele lat o ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej, organizujemy w całym kraju akcję „Niebieski Parasol” polegającą na udzielaniu bezpłatnej pomocy prawnej najbardziej potrzebującym. Przyznajemy „Kryształowe Serca” radcom prawnym aktywnie działającym pro bono, upowszechniamy mediację i alternatywne sposoby rozstrzygania sporów.

Przedmiotem troski samorządu jest stałe podnoszenie poziomu aplikacji i kształcenia ustawicznego, a także nadzór nad przestrzeganiem zasad etyki. To właśnie wysokie kwalifikacje zawodowe i wysoki poziom etyki odróżniają radców od innych podmiotów zajmujących się doradztwem prawnym. Warto zauważyć, że zdawalność egzaminu radcowskiego systematycznie rośnie, a osoby po aplikacji uzyskują wyraźnie lepsze rezultaty niż zdający egzamin bez tego przygotowania.

W celu zwiększenia świadomości prawnej w społeczeństwie, a w ślad za tym upowszechniania wiedzy o potrzebie korzystania z doradztwa prawnego na możliwie najwcześniejszym etapie, prowadzimy edukację prawną w szkołach.

Poprzez Fundację „SubsidioVenire” oraz Kapitułę Funduszu Seniora wspieramy członków samorządu będących w potrzebie, między innymi organizując dla osób samotnych spotkania wigilijno/noworoczne, wspólne wyjścia do teatru, wycieczki i wyjazdy leczniczo-sanatoryjne, udzielając zapomóg dla radców prawnych i ich bliskich.

Jesteśmy wszędzie

Naszym sukcesem jest doprowadzenie do jednoznacznej rozpoznawalności zawodu radców prawnych na arenie międzynarodowej. Europa stoi przed nami otworem, możemy uczestniczyć w swobodnym przepływie usług prawniczych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Występujemy jako wykładowcy na konferencjach międzynarodowych, bierzemy aktywny udział w akcjach prawników europejskich, takich jak Europejski Dzień Prawnika (w czasie ostatniego wyjaśnialiśmy społeczeństwu konieczność ochrony tajemnicy zawodowej przed naruszaniem jej przez policję i służby specjalne oraz znaczenie wolności słowa), czy też pomoc prawną dla uchodźców i imigrantów na wyspie Lesbos. Zaangażowaliśmy się mocno w organizowanie pomocy dla prawników z krajów Partnerstwa Wschodniego, gdzie często występują zagrożenia dla swobody świadczenia pomocy prawnej.

Większość tych działań służy również promocji i budowaniu pozytywnego wizerunku naszego zawodu.

Pozwoliłam sobie tak obszernie przytoczyć V część Rekomendacji Rady Europy (a nie jest to jedyny międzynarodowy instrument prawny dotyczący tej tematyki) oraz przykłady działań samorządu radców prawnych, ponieważ uważam, że wielu z nas (zarówno w Polsce, jak i za granicą) nie zdaje sobie sprawy z zakresu spraw prowadzonych przez samorządy.

Z moich obserwacji nie wynika, aby rynek usług prawnych był podzielony na dwa światy, gdzie ten pierwszy to starsi prawnicy monopolizujący dostęp do „korzyści” wynikających z działalności w samorządzie (wyjazdy, szkolenia, bale, dostęp do domów wypoczynkowych czy imprez integracyjnych), a drugi to młodzi prawnicy pozostający w istocie na marginesie tej aktywności.

To właśnie młodzi radcy prawni i aplikanci radcowscy stanowią większość wśród uczestników imprez sportowych i integracyjnych. To oni najliczniej uczestniczą w szkoleniach organizowanych przez Centrum Szkolenia Ustawicznego, w inicjatywach zagranicznych takich jak wyjazdy do instytucji europejskich laureatów egzaminu radcowskiego, w konferencjach prowadzonych we współpracy z międzynarodowymi organizacjami prawniczymi na temat prawa europejskiego czy przyszłości usług prawnych, z udziałem czołowych ekspertów zagranicznych, w praktycznych warsztatach z umiejętności miękkich (pozyskiwanie klientów, networking, zarządzanie kancelarią). To młodzież podejmuje różne inicjatywy w ramach Forum Młodych Radców Prawnych bądź Forum Aplikantów. Wszystkie lub niemal wszystkie działania opisane powyżej są dofinansowywane przez samorząd, co otwiera dostęp do nich tym, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność.

Wydaje się, że wymienione przykłady aktywności samorządu jednoznacznie wskazują na potrzebę jego istnienia, na wynikające z jego istnienia korzyści dla lepszego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, jak i dla radców prawnych – zarówno tych młodych, jak i bardziej doświadczonych. Młodzi radcy muszą przede wszystkim wiedzieć, jakie działania podejmuje samorząd, a wiedza ta niestety nie jest dostateczna, dlatego powinna być nieustannie upowszechniana, aby żadna grupa wiekowa (nie tylko młodzi) nie zadawała pytania „Po co mi samorząd w ogóle?”.

Drugie postawione pytanie to: „Po co mi samorząd w takim kształcie?”

Udział młodych prawników w działalności samorządowej zależy przede wszystkim od nich samych – od ich aktywności i zaangażowania. Nie jest to łatwe. Młody człowiek musi dzielić swój czas między dopiero co założoną rodzinę, kancelarię walczącą o przetrwanie na rynku, dokształcanie się oraz działanie w samorządzie. Żeby uczestniczyć w życiu samorządu, trzeba wyjść z kancelarii, zrezygnować ze spotkania z klientem i wziąć udział w zgromadzeniu rejonowym, przejrzeć samorządowy periodyk lub stronę internetową, poczytać wpisy i komentarze w mediach społecznościowych; wszystko to zajmuje cenny czas. Tylko jednak włączając się w działania samorządu, w dyskusje i debaty młodzi prawnicy będą w stanie wskazać swoje oczekiwania i wywrzeć wpływ na kierunek działalności swoich izb okręgowych i Krajowej Rady Radców Prawnych.

Brawo my

Znaczące inicjatywy zostały już podjęte – poprzez utworzenie Forum Aplikantów odbywającego się od kilku lat w Szczecinie oraz poprzez nową inicjatywę, jaką stało się Forum Młodych Radców Prawnych. Niezwykle cenne wydaje się, że w ramach tego Forum nawiązano współpracę z seniorami. Dla inicjatywy tej wyraził wielkie słowa uznania prezydent adwokatury Austrii Dr Rupert Wolff, stwierdzając, iż jest to doskonały sposób na zespołową współpracę w celu kontynuacji zdobytych doświadczeń i przekazanie know-how następnej generacji. Jestem przekonana, że Fora te przyczynią się z jednej strony do lepszego zrozumienia roli samorządu wskazanej w Rekomendacjach (aby więcej nikt nie stawiał już pytania „Po co mi samorząd?)”, z drugiej zaś do wypracowania nowych form aktywności samorządu oczekiwanych przez młodych radców. Mam nadzieję, że w procesach tych zostanie wykorzystana wiedza wszystkich grup wiekowych, co powinno przynieść rezultaty optymalne – dla całego samorządu i dla każdego radcy prawnego.