Opinia Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 7 września 2020 r. w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (UD113) wraz z opinią uzupełniającą Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji  Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (druk Sejmu IX kadencji nr 1515) z dnia 20 października 2021r.

W dniu 17 sierpnia 2021 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, który następnie został skierowany do Sejmu i objęty drukiem Sejmu IX kadencji o numerze 1515.

Projekt stanowi ostateczną wersję rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (UD113), którego pierwsza wersja (datowana na dzień 20 lipca 2020 r. ) była przedmiotem opinii Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 7 września 2020 r. , zgłoszonej w ramach konsultacji publicznych Pierwotnego Projektu. W związku z tym, że względem treści Pierwotnego Projektu do Projektu wprowadzono szereg zmian, powstaje konieczność uzupełnienia Pierwotnej Opinii o uwagi dotyczące rzeczonych zmian, co stanowi przedmiot niniejszej Opinii.

Niniejsza Opinia Eksperta Ośrodka – dr Piotra Moskały (Sołtysiński Kawecki & Szlęzak – Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów sp. j.) koncentruje się wyłącznie na istotnych merytorycznych zmianach, które zostały wprowadzone do Projektu względem stanu ujawnionego w Pierwotnym Projekcie. Nie zostały więc w niej poruszone zmiany drobne czy techniczne, niewpływające na całościową ocenę danej konstrukcji prawnej czy Projektu w ogólności. Jednocześnie niniejsza Opinia wskazuje także na to, czy uwagi i postulaty zmian Pierwotnego Projektu zawarte w tabeli stanowiącej załącznik do Pierwotnej Opinii zostały przez projektodawców uwzględnione. Jeżeli więc przedmiot danego postulatu zawartego w Tabeli nie został opisany w niniejszej Opinii, to pozostaje on aktualny także względem Projektu. Wszystkie odwołania poczynione w niniejszej Opinii do projektowanych przepisów stanowią odwołania do treści Projektu, chyba że wyraźnie zaznaczono inaczej.

Ze względu na to, że niniejsza Opinia odnosi się do treści Pierwotnej Opinii, uwagi w niej zawarte zostały sformułowane w takim samym układzie, jak przyjęto w Pierwotnej Opinii. W konsekwencji niniejsza Opinia podzielona jest na trzy zasadnicze części, poświęcone każdemu z obszarów składającemu się na Projekt: prawu grup spółek (pkt II), modyfikacji zasad sprawowania nadzoru w spółkach kapitałowych (pkt III) oraz pozostałym zmianom w regulacji funkcjonowania organów spółek kapitałowych (pkt IV). Zmiany w przepisach innych ustaw niż Kodeks spółek handlowych⁵ zostały omówione razem z powiązanymi z nimi modyfikacjami przepisów kodeksowych. Wnioski dotyczące każdego z obszarów, zawierające uwagi dotyczące realizacji przez projektodawców postulatów sformułowanych w Pierwotnej Opinii, zostały zaprezentowane zbiorczo w konkluzjach (pkt V). Ze względu na to, że Pierwotna Opinia okazuje się pozostawać w znacznej mierze aktualna także w odniesieniu do Projektu (por. pkt V poniżej), do Opinii dołączono również Pierwotną Opinię jako załącznik.

W podsumowaniu powyższych uwag Ekspert Ośrodka w pierwszej kolejności przedstawił dane ilościowe dotyczące realizacji w Projekcie postulatów zawartych w Pierwotnej Opinii. Wskazał, iż żaden z punktów zawartych w Tabeli nie został zrealizowany przez projektodawców w pełni albo w przeważającej mierze. W przypadku jednego punktu (dotyczącego doradcy rady nadzorczej) można mówić o wprowadzeniu przez projektodawców istotnych poprawek w kierunku wskazanym w Tabeli (odpowiada to ok. 3,57% wszystkich punktów w Tabeli). Z kolei w odniesieniu do trzech kolejnych punktów (odnoszących się do regulacji przekazywania dokumentów związanych z organizacją zwyczajnego zgromadzenia wspólnikom albo udziałowcom, mandatów i kadencji oraz protokołowania uchwał organów spółek kapitałowych) w Projekcie wprowadzono poprawki częściowo realizujące postulaty zawarte w Tabeli (odpowiada to ok. 10,71% wszystkich punktów w Tabeli). W przypadku kolejnych pięciu punktów w Projekcie pojawiły się zmiany incydentalne, odwzorowujące w niewielkim stopniu propozycje wynikające z Tabeli (odpowiada to ok. 17,86% wszystkich punktów w Tabeli). Wreszcie aż dziewiętnaście punktów Tabeli praktycznie nie znalazło jakiegokolwiek odzwierciedlenia w poprawkach wprowadzonych do Projektu (odpowiada to ok. 67,86% wszystkich punktów w Tabeli). Ta ostatnia kategoria obejmuje niektóre kluczowe postulaty zawarte w Pierwotnej Opinii, w tym potrzebę ponownego opracowania założeń regulacji prawa grup spółek na poziomie rządowym oraz uzupełnienia projektowanych zmian w zakresie corporate governance spółek kapitałowych o rozwiązanie istotnych dla praktyki problemów (np. umożliwienie podziału kompetencji w zarządzie w regulaminie zarządu czy uelastycznienie wykonywania prawa kontroli przez rady nadzorcze).

W świetle przedstawionych danych uznać należy, że w Projekcie nie dokonano implementacji przeważającej części postulatów zawartych w Pierwotnej Opinii. Uwagi w niej formułowane pozostają więc zasadniczo aktualne także w odniesieniu do Projektu, co uzasadnia dołączenie Pierwotnej Opinii do niniejszej Opinii jako załącznika. W konsekwencji w tym miejscu należy jedynie skrótowo przytoczyć wciąż aktualną ogólną ocenę Pierwotnego Projektu zawartą w Pierwotnej Opinii. Jeżeli chodzi o projektowaną regulację prawa grup spółek, to propozycja ta pozostaje kontrowersyjna. Pomimo usunięcia rozwiązań, które mogły prowadzić do naruszenia prawa unijnego (por. pkt II.1 powyżej), wciąż stanowi ona patchwork mechanizmów zaczerpniętych z różnych systemów prawnych oraz rozwiązań autorskich. Projektowana regulacja nie określa właściwie istoty mechanizmu działania w interesie grupy spółek, stanowiącego jej fundament, wprowadza zbędny mechanizm wydawania wiążących poleceń, który jedynie biurokratyzuje system zarządzania w grupach spółek, oraz wadliwie konstruuje instrumenty ochronne w grupach spółek. Efektem tego jest brak klarowności nowej regulacji, jej znaczne skomplikowanie oraz występowanie niespójności i luk wewnętrznych. W tym kontekście trudno się spodziewać, żeby regulacja ta znalazła popularność w realiach obrotu i nie budziła poważnych wątpliwości prawnych w przypadku jej stosowania. Postulat rezygnacji z dalszego procedowania tej propozycji oraz rozpoczęcie ponownych prac koncepcyjnych nad zagadnieniem prawa grup spółek na poziomie rządowym pozostaje więc aktualny.

W przypadku zmian w zakresie sprawowania nadzoru w spółkach kapitałowych walor zachowuje zgłoszony w Pierwotnej Opinii postulat uzupełnienia nowelizacji o dodatkowe obszary regulacji (m.in. indywidualizację prawa kontroli w spółce akcyjnej czy dopuszczenie ustalania przez same rady nadzorcze spółki z o.o. i spółki akcyjnej katalogu czynności, które wymagają ich zgody). Jednocześnie zawarte w Projekcie propozycje zmian powinny zostać poprawione zgodnie z postulatami formułowanymi w Tabeli, a w niektórych przypadkach usunięte (dotyczy to np. regulacji zatwierdzania transakcji z podmiotami powiązanymi w spółce akcyjnej). Jeżeli zaś chodzi o projektowane zmiany w pozostałych obszarach funkcjonowania organów spółek kapitałowych, to zawarte w Pierwotnej Opinii postulaty uzupełnienia Projektu i technicznych zmian w tym zakresie pozostają w większości aktualne i powinny zostać wprowadzone do Projektu.