X Ogólnopolska Konferencja Sędziów i Rzeczników Dyscyplinarnych we Wrocławiu

23 maja 2022

Zachowanie tajemnicy zawodowej to prawo i obowiązek profesjonalnego pełnomocnika, którego podstawowym zadaniem jest ochrona interesów swojego klienta, stąd jakiekolwiek naruszenia tajemnicy zawodowej muszą być podyktowane stanem wyższej konieczności – to jeden z wątków dyskusji podjętej podczas zorganizowanej przez Okręgową Izbę Radców Prawnych we Wrocławiu oraz Krajową Izbę Radców Prawnych X Ogólnopolskiej Konferencji Sędziów i Rzeczników Dyscyplinarnych, która odbyła się w dniach 19-22 maja br.

Konferencja była kolejną odsłoną debaty nad zmianami w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego. W dyskusji, w charakterze prelegentów, wzięli udział: r.pr. Ryszard Ostrowski, Wiceprezes KRRP, r.pr. Krzysztof Górecki, Przewodniczący WSD, r.pr. Leszek Korczak, Zastępca Przewodniczącego WSD, r.pr. Gerard Dźwigała, Główny Rzecznik Dyscyplinarny, r.pr. Anna Sękowska, Sekretarz Rady OIRP w Warszawie, r.pr. Anita Woroniecka, Rzecznik Dyscyplinarny OIRP we Wrocławiu oraz r.pr. Grzegorz Wyszogrodzki, Wicedziekan Rady OIRP w Łodzi i członek Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu. Moderatorem spotkania był r.pr. Tomasz Scheffler, Dziekan Rady OIRP we Wrocławiu.

Punktem wyjścia do dyskusji stała się konstatacja: aktualne przepisy ustawy o radcach prawnych oraz regulacje Kodeksu Etyki Zawodowej Radcy Prawnego jednoznacznie wskazują, że radca prawny i aplikant radcowski są bezwzględnie zobowiązani do zachowania tajemnicy zawodowej. Jednakże praktyka pokazuje, że zdarzają się sytuacje, w których obowiązek ten uniemożliwia radcy prawnemu obronę swoich interesów. Przepisy dotyczące tajemnicy zawodowej można rozpatrywać na co najmniej dwu płaszczyznach: postępowań, które toczą się przed sądami powszechnymi, oraz postępowań dyscyplinarnych. W postępowaniach tych radca prawny może uczestniczyć zarówno w charakterze strony, jak i świadka. W obecnej sytuacji prawnej – w przypadku sporu – radca w zasadzie nie ma możliwości obrony bez ujawnienia informacji objętych tajemnicą zawodową, uzasadnione wątpliwości budzi także możliwość występowania w charakterze świadka.

W trakcie dyskusji przypominano, że prawo do obrony jest konstytucyjnym prawem każdego obywatela i przepis ustawy, jako aktu niższego rzędu, nie może go ograniczać. Odwołano się także do sformułowanej w czasie prac nad zmianami w KERP zasady wyważenia dóbr – w niektórych, budzących wątpliwości etyczne sytuacjach należy zważyć dobro klienta rozumiane jako obowiązek ochrony jego interesów i prawo radcy prawnego do obrony.

Uczestnicy debaty byli zgodni, że istnieją okoliczności, w jakich radca powinien mieć prawo do ujawnienia informacji objętych tajemnicą zawodową w minimalnym, niezbędnym do obrony zakresie. Jednocześnie podkreślono, że tajemnica ta jest prawem i obowiązkiem profesjonalnego pełnomocnika, którego podstawowe zadanie to ochrona interesów swojego klienta, dlatego jakiekolwiek naruszenia tajemnicy zawodowej muszą być podyktowane stanem wyższej konieczności. Zagadnienie zwolnienia z tego obowiązku jest jednocześnie problemem prawnym i etycznym.

Uczestnicy panelu nie mieli wątpliwości, że koncepcja wprowadzenia w KERP zmian wskazujących okoliczności, w których radca prawny może ujawnić informacje objęte tajemnicą zawodową, to bardzo dobry krok, ale nie rozwiązuje wszystkich problemów. Zgłoszono zastrzeżenie, że taka nowelizacja przepisów powinna znaleźć się także w ustawie, ponieważ nie można regulacją wewnętrzną wpływać na powszechnie obowiązujący przepis ustawowy. Zostało też podkreślone, że nie tylko środowisko radcowskie dostrzega potrzebę zmian w tym zakresie – także utrwalona już linia orzecznicza Sądu Najwyższego wskazuje, że radca prawny ma prawo do zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i obrony. Nie ma już obecnie orzeczeń, które by to kwestionowały.

Następnie paneliści skoncentrowali się na zagadnieniu dopuszczalności ujawnienia tajemnicy zawodowej w postępowaniu dyscyplinarnym. Wskazano, że podobnie, jak w przypadku pozostałych postępowań sądowych, w rozważaniach należy wyjść od konstytucyjnego prawa do obrony, które przysługuje każdemu obywatelowi. Zauważono, że w przypadku sądownictwa dyscyplinarnego kwestią dyskusyjną jest już dopuszczalność złożenia przez radcę wyjaśnień na etapie przygotowawczym, jeszcze przez rozpoczęciem postępowania. Następnie poruszony został temat zachowania tajemnicy zawodowej podczas wizytacji – przy literalnej interpretacji obowiązujących przepisów, z których jednoznacznie wynika, że radca prawny nie może przekazywać informacji, które stanowiłyby naruszenie tajemnicy zawodowej – bardzo trudne, a wręcz niemożliwe jest dokonanie kontroli i ocena wykonywania zawodu przez radcę prawnego. Na zakończenie tego wątku dyskusji przedmiotem rozważań stała się kwestia uznawania za delikt dyscyplinarny odmowy składania wyjaśnień i ujawniania dokumentów klienta przez radcę prawnego na wezwanie rzecznika dyscyplinarnego czy wizytatora.

Podczas dyskusji zasygnalizowano wiele ważnych zagadnień, które wymagają szczegółowego rozważenia z punktu widzenia obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Jedno z nich to możliwość uczestniczenia przedstawicieli okręgowych izb radców prawnych w postępowaniach w trybie art. 180 k.p.k. – uczestnicy debaty sygnalizowali, że niejednokrotnie spotykają się z takim oczekiwaniem ze strony radców prawnych. Jako kolejne zagadnienia wymagające analizy wskazano m.in. proces likwidacji szkód w związku z odpowiedzialnością cywilną radcy prawnego czy wątpliwości, jakie wzbudza konieczność przekazywania szczegółowych informacji w związku ze świadczeniem nieodpłatnej pomocy prawnej.

W trakcie debaty wielokrotnie podkreślono, że Kodeks Etyki Radcy Prawnego jest wartością samą w sobie – obowiązuje już osiem lat i każdy członek samorządu radcowskiego doskonale go zna oraz wie, jak go stosować. Obecne prace nad jego nowelizacją nie ograniczają się wyłącznie do kwestii związanych z tajemnicą zawodową, ale mają także charakter porządkujący. Przyjęto, że KERP ma być zbiorem norm dotyczących kwestii etycznych, natomiast wszelkie regulacje wykraczające poza deontologię zawodu powinny zostać z niego usunięte i uwzględnione w innego typu regulacjach, np. regulaminach.

Po zakończeniu debaty odbyło się spotkanie z prokurator Beatą Sawicką-Felaczak, Naczelnikiem Wydziału Adwokatury i Radców Prawnych Ministerstwa Sprawiedliwości, która omówiła statystyki MS z działań nadzorczych podjętych wobec pionu dyscyplinarnego samorządu radcowskiego od stycznia 2021 r. do maja 2022 r. Ocenie resortu zostały poddane czynności procesowe oraz rozstrzygnięcia sądów dyscyplinarnych. Zaprezentowane dane dotyczyły liczby złożonych poleceń wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, liczby odwołań od rozstrzygnięć rzeczników i sądów dyscyplinarnych oraz kasacji.

W dalszej części wystąpienie prokurator Sawickiej-Felczak skoncentrowało się wokół zagadnień związanych z prowadzeniem przez rzeczników dyscyplinarnych postępowań sprawdzających, wszczynania i prowadzenia dochodzeń, w tym przedstawiania zarzutów, przewlekłości postępowań oraz wycofywania przez pokrzywdzonych zawiadomienia.

W ostatniej części spotkania zostały przedstawione kwestie postępowania przed sądami dyscyplinarnymi. Omówiono uwagi dotyczące kontroli formalnej środków zaskarżenia, opisu czynu i jego kwalifikacji prawnej, wyjaśnienia okoliczności sprawy, prowadzenia postępowania dowodowego, uwzględniania wytycznych sądu odwoławczego i wymiaru kary.

– Coroczne spotkania z Naczelnikiem Wydziału Adwokatury i Radców Prawnych Ministerstwa Sprawiedliwości są dla nas bardzo ważne – powiedział mec. Krzysztof Górecki, przewodniczący WSD. – Otrzymujemy cenną informację o działaniach realizowanych przez nasze sądy dyscyplinarne, ze wskazaniem obszarów, w których resort sprawiedliwości dostrzega jeszcze jakieś pola do poprawy. Mogę z przyjemnością przekazać, że prokurator Sawicka-Felczak wysoko ocenia pracę pionu dyscyplinarnego samorządu radców prawnych. Z kolei wystąpienie pani prokurator i w nim zaprezentowane dane statystyczne dotyczące działań wynikających z uprawnień nadzorczych Ministra Sprawiedliwości, są dla nas cenną informacją.

W ramach X Ogólnopolskiej Konferencji Sędziów i Rzeczników Dyscyplinarnych odbyły się dwa szkolenia. Pierwsze, prowadzone przez prokuratora Konrada Bieronia, skupiało się na wybranych problemach postępowania przygotowawczego, w tym na czynnościach podejmowanych na tym etapie i prawidłowej procedurze ich przeprowadzania. Omówiono takie zagadnienia, jak: formy rozstrzygnięć w dochodzeniu, czynności wprowadzające, wszczęcie i odmowa wszczęcia dochodzenia, rodzaje dowodów i sposób ich przeprowadzania, sposoby zakończenia dochodzenia, środki zaskarżania decyzji procesowych w dochodzeniu (postanowienia zaskarżalne i niezaskarżalne) oraz elementy i konstrukcja wniosku o ukaranie. Drugie szkolenie zaś było poświęcone postępowaniu przed sądem I i II instancji. Prowadził je sędzia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, Andrzej Kot. Sędzia odpowiedział na pytania związane z postępowaniem sądowym, w szczególności udzielił praktycznych wskazówek co do czynności sądu, z którymi składy orzekające w postępowaniach dyscyplinarnych miewały problemy. Zagadnień, które budziły zainteresowania lub wątpliwości uczestników było tyle, że obaj prowadzący jeszcze długo po zakończeniu szkoleń konsultowali indywidualne przypadki. Obie części szkolenia były też znakomitą okazją do wymiany doświadczeń i uwag pomiędzy rzecznikami i sądami z różnych izb.

Zakres szkolenia został przygotowany w oparciu o zgłoszone wcześniej zagadnienia, z których najistotniejsze to wyłączenie sędziego, zwrot sprawy rzecznikowi dyscyplinarnemu, stan psychiczny obwinionego, instytucja pełnomocnika z urzędu dla pokrzywdzonego oraz przewinienia wieloczynowe.