Praktyka zwolnienia z tajemnicy adwokackiej i radcowskiej

Zwolnienie z tajemnicy zawodowej radcy prawnego i adwokata w postępowaniu karnym. Jakie może mieć daleko idące konsekwencje, czego tak naprawdę bronimy i jaki ma zakres przedmiotowy tajemnica zawodowa? Te kwestie przyświecały próbie wyjaśnienia i sprecyzowania zagadnień podczas zorganizowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Helsińską Fundację Praw Człowieka i Naczelną Radę Adwokacką seminarium w środę 14 marca 2018 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie.

Reprezentantami Krajowej Izby Radców Prawnych w Warszawie byli:

• r.pr. Leszek Korczak – Wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych,
• r.pr. Dorota Szubielska – Zastępca Przewodniczącego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego KIRP

oraz

• r.pr. Mariusz Łątkowski – Zastępca Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego KIRP w Warszawie.

Seminarium rozpoczęło się od bardzo kontrowersyjnego zagadnienia treści przepisu art. 168a Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.) dotyczącego możliwości wykorzystania dowodu uzyskanego za pomocą czynu zabronionego, który ma również swoje odzwierciedlenie w ustawie „inwigilacyjnej”, co w konsekwencji było przedmiotem zaskarżenia przez Rzecznika Praw Obywatelskich w lutym 2016 ww. ustawy do Trybunału Konstytucyjnego podnosząc niekonstytucyjne ograniczenie kluczowych praw i wolności obywatelskich chronionych przez Konstytucje RP oraz prawo europejskie. 14 marca 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wycofał wniosek z Trybunały Konstytucyjnego (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-wycofuje-wniosek-do-trybuna%C5%82u-konstytucyjnego-w-sprawie-inwigilacji).

Treść aktualnego brzmienia przepisu art. 180 §2 K.p.k. była kolejną częścią seminarium, w której podnoszono obawę niedookreśloności treści przepisu w części klauzuli generalnej „dobra wymiaru sprawiedliwości”: „Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego(…), mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.”. Podnoszono, że nadużywanie przez organy ścigania wniosków o zwolnienie z tajemnicy zawodowej i uwzględnianie ich przez sądy może doprowadzić do zaburzenia zaufania publicznego, którym charakteryzują się zawody radcy prawnego i adwokata. Czasem dochodzimy do sprzeczności pomiędzy dwiema wartościami:

• z jednej strony poszanowania tajemnicy zawodowej,
• a z drugiej strony służeniu praworządności i poszanowania zasad procesowych, między innymi dążenia do ustalenia prawdy materialnej.

W takim przypadku radca prawny, adwokat stając przed wyborem, odmówienia składania zeznań, co może skutkować postawieniem zarzutów zatajenia nieprawdy czy przystąpieniem do przesłuchania w charakterze świadka i prawdopodobieństwa wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz przedstawienia zarzutów popełnienia deliktu dyscyplinarnego niedochowania tajemnicy zawodowej.

Konflikt interesów zwolnienia z tajemnicy zawodowej w części seminarium został porównany do modelu kontratypów, podczas zastosowania których poświęcamy jedną wartość na rzecz drugiej (np. stan wyższej konieczności).

Proponowaną i jedyną słuszną według wybitnych polskich jurystów  podstawą powoływania się na możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej jest art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jako gwarancja wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.

Ciekawą perspektywą było przedstawienie przez dr. Wojciecha Marchwickiego poglądu strony podmiotowej i ukazania obrony czyich interesów bronimy dochowując tajemnicy zawodowej. Otóż według dr Marchwickiego poprzez dochowanie tajemnicy zawodowej chronimy interesy nie każdego z radców prawnych czy adwokatów osobno, ale ochroną objęte są dobra klientów, sfera prywatna, godność i zaufanie publiczne do profesjonalnego podmiotu, jak też całego samorządu zawodowego. Klient przychodząc z prośbą o udzielenie porady prawnej powierza radcy prawnemu, adwokatowi swoją sferę prywatną z przeświadczeniem, że jest to osoba godna zaufania ze względu na wykonywany zawód. Mamy więc do czynienia z ochroną systemu praw i wolności jednostkowych i obywatelskich, ale również dbania o standardy i ochronę wartości godności zaufania do samorządu radców prawnych i adwokatów.

Dalsza część dyskusji ukazała problematykę ujawniania tajemnic zawodowych, nie przez radców prawnych i adwokatów, lecz przez ich klientów. Stanowisko, które zostało przedstawione przez przedstawicieli ORA w Warszawie dotyczyło zjawiska wyrażenia zgody przez klienta na zwolnienie radcy czy adwokata z tajemnicy zawodowej, przy kategorycznej powinności moralnej jej zachowania, „Zgoda klienta nie wystarczy do zwolnienia z tajemnicy zawodowej…”. Następnie został zasygnalizowany problem z dostępnością pracowników kancelarii do materiałów klientów kancelarii, w sytuacji, w której asystent/ka, sekretarz/ka mają wgląd i zajmują się obsługą wszystkich prawników w kancelarii, nie będąc profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi. Do jakich naruszeń może dochodzić, jaką odpowiedzialność za ujawnienie tajemnicy zawodowej może ponieść pracownik kancelarii
i przed jakim ryzykiem zawodowym postawiony jest radca prawny/adwokat zatrudniając taką osobę w swojej kancelarii?

Nieprawidłowości związane ze zwalnianiem z tajemnicy i walka z możliwością dopuszczania do nadużyć zwolnień być może przyniosą oczekiwane skutki w postaci komfortu moralnego profesjonalnych pełnomocników wraz z poszanowaniem tajemnicy zawodowej przez organy ścigania i wymiar sprawiedliwości jako konstytucyjnie chronione wartości, których winniśmy bronić w naszym wspólnym interesie. Skutecznie podjęte działania zwalczania zwalniania z tajemnicy zawodowej (adwokackiej) przedstawiła Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie, okazując wsparcie członkom ORA w Warszawie podczas czynności procesowych związanych ze zwolnieniem z tajemnicy adwokackiej. Przedstawiciele ww. Okręgowej Rady Adwokackiej zwrócili się do innych samorządów z proponowanym modelem podejmowania podobnych działań w swoich instytucjach celem próby kontroli nadużywania
zwalniania z tajemnicy zawodowej radcy prawnego i adwokata.

Dominik Seroka

Biuro Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego