Stanowisko Komisji Praw Człowieka Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie projektu nowelizacji ustawy kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (druk sejmowy nr 866)

W dniu 21.01.2021 r. Krajowa Izba Radców Prawnych złożyła w Sejmie opinię w sprawie projektu nowelizacji ustawy kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (druk sejmowy nr 866)

Warszawa 16 stycznia 2021 r.

Stanowisko Komisji Praw Człowieka
Krajowej Rady Radców Prawnych

w sprawie projektu nowelizacji ustawy kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia
(druk sejmowy nr 866)

Komisja Praw Człowieka Krajowej Rady Radców Prawnych z dezaprobatą przyjmuje podjętą próbę nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o   wykroczenia, która pojawiła się na stronach internetowych Sejmu. W ocenie Komisji proponowane rozwiązania są sprzeczne zarówno z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, jak też z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony praw człowieka.

Zastrzeżenia budzi przede wszystkim chęć poszerzenia kompetencji referendarzy sądowych do wydawania rozstrzygnięć kształtujących sytuację prawną obywateli, przywrócenie nieistniejącej od 1998 r. instytucji „nakazu karnego” oraz zmiana trybu zaskarżenia mandatu karnego. Skutkiem projektowanych zmian będzie ograniczenie w funkcjonowaniu zasad, na których opiera się państwo prawa, w tym przede wszystkim fundamentalnych zasad postępowania karnego, tj. domniemania   niewinności, prawa do obrony, czy zakazu reformationis in peius (zakazu   pogarszania sytuacji obwinionego w postępowaniu odwoławczym). Podstawowym zadaniem państwa prawa jest ochrona praw i wolności jego obywateli. Projektowane zmiany w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia spowodują, że zostaną ograniczone instytucjonalne ramy i proceduralne gwarancje ich ochrony.

Wątpliwa jest również legalność uniemożliwienia obywatelowi odmowy przyjęcia mandatu karnego,   stwarzająca w rzeczywistości sytuację, w której funkcjonariusz organu ścigania działając arbitralnie będzie mógł podjąć decyzję w sferze praw i wolności jednostki. Taka decyzja zaś stanowić będzie podstawę wszczęcia   postępowania   egzekucyjnego nawet w przypadku wniesienia przez obywatela odwołania do sądu. Zgodnie z założeniami projektu sąd będzie mógł, ale nie musiał, wstrzymać wykonalność nałożonej mandatem kary grzywny.

Obawy o niezgodność z prawem w ocenie Komisji, budzi również zmiana dotycząca postępowania odwoławczego. Projektodawcy wprost zakładają odwrócenie ciężaru dowodu  w tym postępowaniu, co skutkowało będzie tym, że to obywatel będzie zmuszony dowodzić, że nie ponosi winy. Dodatkowe wątpliwości budzi fakt, że obwiniony obywatel będzie musiał w ciągu 7 dni dostarczyć wszystkie dowody na swoją niewinność, a w przypadku gdy uchybi temu obowiązkowi, straci możliwość powoływania się na nie na późniejszym etapie sprawy. Możliwości dowodowe osoby fizycznej w zestawieniu z tymi, którymi dysponują organy ścigania w takich sprawach są zaś nieporównywalnie mniejsze. Niebezpiecznym rozwiązaniem z punktu widzenia praw człowieka jest również projektowane ograniczenie zakazu pogarszania sytuacji obwinionego w przypadku wniesienia odwołania na jego korzyść. Takie rozwiązanie spowoduje obawę przed wnoszeniem odwołań od mandatów. Komisja  wyraża obawę, że wbrew założeniom projektu, nie  przyniesie  on  zakładanego odciążenia sądów sprawami wykroczeniowymi.